چرا بریکس بن سلمان را نگران کرده است؟

به گزارش اکوایران، هفته گذشته، ولادیمیر پوتین میزبان اولین نشست بریکس‌پلاس بود. نمایندگان ۳۶ کشور، از جمله ۲۲ رئیس دولت در این گردهمایی سه‌روزه در کازان شرکت کردند که پاسخی به تلاش‌های غرب برای منزوی‌کردن روسیه محسوب می‌شود.

به نوشته جورجیو کافیرو برای وبگاه تی‌آرتی، پوتین در روز پایانی نشست بریکس‌پلاس در کازان روسیه گفت شرکت‌کنندگان این اجلاس که با هدف جلب کشورهای جنوب‌جهانی برگزار شد، «جاه‌طلبی‌ها، ارزش‌ها و دیدگاهی مشابهی برای یک نظم جدید دموکراتیک جهانی» دارند.

بریکس اخیراً پس از اضافه‌شدن چهار عضو جدید، به بریکس‌پلاس تبدیل شد. حضور عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، ابی احمد، نخست‌وزیر اتیوپی، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران و محمد بن زاید، رئیس‌جمهور امارات متحده عربی در این نشست قابل‌توجه بود.

با درخواست ترکیه، آذربایجان و مالزی برای عضویت در این بلوک رو به گسترش، رهبران آن‌ها نیز در نشست حضور داشتند.

اما محمد بن سلمان، ولیعهد و نخست‌وزیر عربستان سعودی در این اجلاس شرکت نکرد. علی‌رغم دریافت دعوت‌نامه‌ای برای پیوستن به بریکس در سال گذشته، ریاض هنوز، دست‌کم تا این لحظه، آن را نپذیرفته است.

مانع عضویت ریاض

به طور کلی، پادشاهی عربستان یک تحلیل هزینه-فایده انجام داده و نتیجه گرفته که در حال حاضر، به نفعش است که پذیرش دعوت بریکس‌پلاس را به تعویق بیاندازد.

این تصمیم به دلایل مختلفی گرفته شده که مهم‌ترین آن‌ها نگرانی‌های ریاض در مورد تأثیر احتمالی پیوستن به این بلوک بر روابط عربستان با واشنگتن است؛ ایالات متحده فشار زیادی بر پادشاهی آورده تا این دعوت را نپذیرد.

با این حال، امتناع ریاض به این دلیل نیست که سعودی‌ها به طور کلی به پیوستن به این بلوک علاقه‌ای ندارند. دکتر آندریاس کریگ، استاد دانشگاه کینگز کالج لندن می‌گوید: «فکر می‌کنم کاملاً واضح است که سعودی‌ها با دسترسی به کشورهای جنوب‌جهانی، تعمیق روابط تجاری، و ایجاد زیربنای رسمی برای روابط تجاری، منافع زیادی در بریکس‌پلاس دارند». او افزود این بلوک فرصت‌های تجاری زیادی در آینده برای عربستان فراهم می‌آورد.

همچنین ریاض می‌تواند چیزهای زیادی در اختیار بریکس‌پلاس بگذارد. برای مثال، پیوستن این کشور به طور قابل‌توجهی درصد تولید نفت خام جهانی توسط اعضای بریکس‌پلاس را افزایش می‌دهد. علاوه بر این و با توجه به دارایی‌های عظیم صندوق ثروت ملی عربستان، عضویت پادشاهی در این بلوک می‌تواند فرصت‌های سرمایه‌گذاری، تجارت و بازرگانی بسیاری را برای اعضای کنونی آن فراهم سازد.

اما فعلاً، عوامل دیگری مانع از پیوستن عربستان شده‌اند.

به نظر می‌رسد که رهبری پادشاهی به این نتیجه رسیده که در این مرحله، منافع اقتصادی ورود به بلوکی که جایگزینی برای نظم غربی محسوب می‌شود، احتمالاً بر هزینه‌های همکاری با ایالات متحده برتری نخواهد داشت.

قابل انکار نیست که رقابت قدرت‌های بزرگ نیز نقش در این تصمیم نقش دارد. به خاطر تنش‌های میان غرب و روسیه و همچنین رقابت چین و آمریکا، ورود پادشاهی به بریکس‌پلاس می‌تواند ریاض را تحت فشار ژئوپلتیکی‌ بیشتری قرار دهد. شاید واشنگتن ورود عربستان به این بلوک را یک پیروزی بزرگ برای چین و روسیه تلقی کند که به ضرر منافع ایالات متحده، به ویژه در زمینه سلطه دلار، تمام می‌شود.

علی‌رغم تمایل عربستان به استقلال بیشتر در صحنه بین‌المللی و تنوع‌بخشی به روابط خود در جهانی چندقطبی، ریاض معمولاً با احتیاط بیشتری نسبت به ابوظبی این تعادل را حفظ می‌کند. در حالی که امارات به دلیل پیمان ابراهیم می‌تواند از انتقادات واشنگتن در امان باشد، عدم وجود روابط عادی بین عربستان و اسرائیل، ریاض را در موقعیت متفاوتی قرار می‌دهد.

با توجه به اجماع بریکس‌پلاس در جهت حذف وابستگی به دلار، رهبری سعودی در این زمینه با احتیاط عمل می‌کند؛ خصوصاً از آنجایی که احتمال بازگشت ترامپ به کاخ سفید زیاد است. ترامپ سابقه وضع تعرفه بر سایر کشورها را در کارنامه خود دارد و صراحتاً اعلام کرده که این روند را در قبال کشورهایی که دلارزدایی می‌کنند، ادامه خواهد داد.

ماه گذشته، ترامپ گفت: «اگر دلار را ترک کنید، با ایالات متحده تجارت نخواهید کرد، زیرا ما ۱۰۰ درصد تعرفه بر کالاهای شما اعمال خواهیم کرد».

با توجه به اینکه صادرات عربستان به نسبت پایین بوده و حتی جزو ۲۵ شریک برتر صادراتی ایالات متحده در سال گذشته نبود، چنین تعرفه‌ای شاید تأثیر محدودی بر منافع تجاری ریاض داشته باشد. اما این امکان وجود دارد که ترامپ اقدامات دیگری برای مقابله با کشورهایی که در مسیر حذف دلار هستند، انجام دهد؛ امکانی که عربستان آن را نادیده نخواهد گرفت.

همکاری دفاعی با ایالات متحده

علاوه بر این، ایالات متحده همچنان بزرگ‌ترین شریک دفاعی عربستان سعودی به شمار می‌رود و ۷۵ درصد تسلیحات این کشور را تأمین می‌کند. در واقعیت، نه چین و نه روسیه اراده و توانایی جایگزینی ایالات متحده به عنوان تضمین‌کننده امنیت عربستان را ندارند.

این واقعیت از نگاه تصمیم‌گیران سعودی پنهان نیست. رایان بول، تحلیلگر ارشد شرکت اطلاعات ریسک رِین گفت: «آمریکا و عربستان اخیراً روابط گرمتری داشته‌اند، بنابراین به تعویق انداختن پیوستن به بریکس منطقی بوده، زیرا ریاض در حال بررسی میزان سود ورود به بریکس در مقایسه با بهبود روابط با ایالات متحده است».

بنابراین، موضوع حساس گسترش احتمالی چتر امنیتی ایالات متحده که ریاض و واشنگتن در حال مذاکره بر سر آن هستند، عاملی کلیدی است که باید در نظر گرفته شود.

دکتر نیل کویلیام، همکار بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در چتم‌هاوس گفت: «اگر عربستان سعودی به بریکس بپیوندد، رابطه با ایالات متحده را خراب نخواهد کرد. اما این اقدام موجب اصطکاک در روابط و مقاومت بوروکراتیک می‌شود و در نهایت، نارضایتی رهبری سعودی را به دنبال خواهد داشت. همچنین به سیاستمداران و رسانه‌های آمریکایی که مخالف روابط نزدیک‌تر با عربستان هستند، به ویژه در مورد امضای پیمان دفاعی، دلیلی برای ابراز نگرانی نسبت به وفاداری عربستان به واشنگتن خواهد داد».

نارضایتی از سیاست خارجی روسیه

یکی دیگر از عواملی که بر تصمیم عربستان سعودی در مورد بریکس‌پلاس تأثیر می‌گذارد، روابطش با روسیه است. طی سال‌های اخیر، این دو کشور در بسیاری از حوزه‌ها روابط دو‌جانبه خود را تقویت کرده‌اند. اما در حال حاضر، برخی جنبه‌های سیاست خارجی مسکو در خاورمیانه رهبری عربستان را نگران ساخته است.

اول، همکاری نظامی عمیق بین روسیه و ایران وجود دارد و سعودی‌ها نگران حمایت متقابل مسکو و تهران هستند.

دوم، حمایت فزاینده روسیه از جنبش حوثی‌های یمن نیز مزید بر علت است. به دلیل این نقاط فشار در روابط سعودی-روسی، رهبری سعودی در حال حاضر علاقه‌ای به نزدیک‌شدن به مسکو ندارد.

اختلافات فراوان

بریکس‌پلاس از کشورهایی تشکیل شده که در بسیاری از مسائل بین‌المللی، با یکدیگر اختلافات شدیدی دارند. مصر و اتیوپی در مورد سد بزرگ رنسانس اتیوپی اختلاف دارند. چین و هند رقبای ژئوپلیتیکی بزرگ هستند. ایران و امارات اختلافات سرزمینی، اصطکاک ایدئولوژیک و منافع متضاد در لبنان، سودان، یمن و سایر درگیری‌های منطقه عربی دارند. ایران همچنین دهه‌هاست که با مصر در تنش است.

به طور طبیعی، اگر عربستان سعودی به این بلوک بپیوندد، در مسائل مهمی با دیگر اعضای بریکس‌پلاس به مشکل خواهد خورد.

این موضوع باعث شده برخی تحلیلگران نتیجه بگیرند که ریاض احتمالاً ترجیح می‌دهد بیشتر بر تقویت روابط دوجانبه با کشورهای این بلوک تمرکز کند و در عین حال، گزینشی در بریکس‌پلاس شرکت کند؛ به طوری که عملاً عضوی نمادین محسوب شود.

در حال حاضر، این شاید روشی باشد که عربستان برای ادامه تقویت شبکه‌های خود در سراسر جنوب‌جهانی بدون تحریک واشنگتن که گسترش این بلوک را چالشی برای منافع آمریکا می‌بیند، دنبال می‌کند.

رایان بول در نهایت نتیجه گرفت: «به طور کلی، به نظر می‌رسد که علاقه عربستان به بریکس بیشتر جنبه نمادین داشته باشد تا اساسی، چرا که هنوز شدیداً به واشنگتن برای دفاع متکی است. اما اگر بریکس به نهادی مطلوب برای صادرات انرژی تبدیل شود، علاقه عربستان به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت».