روایتی از شکست ملت‌ها؛ برای نرسیدن به توسعه چه باید کرد؟

به گزارش اکوایران، یکی از مهمترین درس‌های کلاس توسعه اقتصادی، مسیر متفاوت توسعه در کشورهای مختلف است. به بیانی نمی‌توان کشور‌ها را در قالب یکسانی از توسعه قرار داد و انتظار بهبود وضعیت اقتصادی داشت. اما در نهایت برای دستیابی به توسعه دسته‌ای از مولفه‌ها و شاخص‌ها قرار دارد که همانند داشبورد اتاق کنترل پرواز عمل می‌کند. زمانیکه کارمند اتاق کنترل به این شاخص‌ها نگاه می‌کند می‌تواند از وضعیت کلی هواپیماها و شرایط پرواز آن‌ها مطلع شود و ساختار هوایی را در ناوبری کند.

اینکه شیوه ناوبری چگونه باشد در نهایت باید سبب شود شرایط پرواز برای خلبانان بهبود پیدا کند و خطری آن‌ها را تهدید نکند.

وظیفه اقتصاددانان و برنامه‌های توسعه نیز همین است. این برنامه و سیاستگذاری‌های اقتصادی در نهایت آحاد جامعه را به سمت اهدافی هدایت می‌کند که می‌تواند منجر به سعادت و رفاه مردم و یا فقر و تهیدستی آن‌ها شود. 

یکی از شاخص‌های کلیدی که می‌تواند وضعیت مردم در یک اقتصاد را نشان دهد، رشد اقتصادی است. زمانیکه این شاخص با مشکل مواجه می‌شود، می‌توان گفت چراغ هشداری برای اقتصاد روشن شده و سیاستگذار باید به درستی به این هشدار پاسخ دهد.

خبر مرتبط

اقتصادی که پا نگرفت؛ رویای رشد ۸ درصدی و موانع پیش‌روی آن

اکوایران: آمار ها نشان می دهد نوسانات رشد اقتصادی در دو دهه گذشته افزایش یافته، همین امر باعث کاهش تاب‌آوری و توان اقتصاد ایران در سال های اخیر شده است.

عدم پاسخ و عکس‌العمل اشتباه نسبت به هشدارهای رشد اقتصادی می‌تواند در نهایت کشور را در پایین‌ترین سطح تاب‌آوری قرار دهد. سطحی که با کوچکترین شوک و تهدید شکسته شده و در نهایت باعث ریزش ساختار اقتصادی کشور می‌شود.

مثال‌های متعددی از عدم پاسخ به این هشدار در کشورهای دیگر دیده شده که در نهایت منجر به ریزش ساختار اقتصادی و از بین رفتن زیرساخت‌ها شده است. 

اقتصاد ایران نیز در لبه پرتگاه ریزش ساختارهای اقتصادی قرار گرفته و تصمیم ادامه مسیر به این شیوه و یا تغییر ریل گذاری با سیاستگذار اقتصادی خواهد بود.

افول سرمایه و کاهش تاب‌آوری اقتصاد

در سال ۲۰۱۱ ساختارهای اقتصادی و سیاسی در کشورهای یمن، تونس و لیبی فرونشست. ساختارهایی که سال‌ها به مسیر خود ادامه داده و با کاهش تاب‌آوری مواجه شده بود. اما چه چیزی باعث کاهش تاب‌آوری در این اقتصاد‌ها شده است؟

همانطور که پیش‌تر عنوان شد این کشورها هشدارهای اقتصادی مربوط به فروپاشی اقتصادی را دریافت کرده اما نسبت به آن بی‌تفاوت بوده‌‌اند و یا تصمیمات اشتباهی در بهبود شرایط گرفته‌اند.

رشد اقتصادی یکی از این شاخص‌ها است که به دلیل افت سرمایه‌گذاری در این کشورها با مشکل مواجه شده است. افول سرمایه در این کشورها علاوه بر این که رشد اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده، باعث نوسان در بازارها نیز شده است. این نوسان و نااطمینانی در نهایت به زندگی مردم سرایت کرده و خود را در کاهش رفاه مردم نشان داده است.

بررسی آمار خالص سرمایه‌گذاری در این سه کشور نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری خارجی بیش از ۳۰ سال پایین‌ترین سطوح خود را تجربه کرده است. به عبارتی طی ۳۰ سال سرمایه‌گذاری دراین کشورها، میزان خالص سرمایه‌گذاری در هر سال کمتر از یک میلیارد دلار بوده است. به نوعی یعنی اختلاف میزان ورود سرمایه و خروج سرمایه کمتر از یک میلیارد دلار بوده است.

همچنین بررسی آمار سهم خالص سرمایه‌گذاری از تولید ناخالص داخلی نیز حکایت از افول سرمایه‌گذاری خارجی در این کشورها در زمان شکست ساختاری دارد. برای مثال سهم سرمایه‌گذاری خارجی یمن در سال ۲۰۰۶ معادل ۵.۸ درصد تولید ناخالص داخلی  بوده که با کاهش شدیدی در زمان شکست ساختاری اقتصاد مواجه شده و به سطح منفی ۱.۶ درصد در سال ۲۰۱۱ رسیده است.

اقتصاد ایران در لبه تاب‌آوری

بررسی آمار سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران نیز نشان می‌دهد وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در سال‌های اخیر رو به افول بوده است. به طوریکه سهم سرمایه‌گذاری خارجی از کل تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۰۲ حدود ۲.۷ درصد بوده اما این سهم تداوم نیافته و سال به سال با کاهش مواجه شده است. 

کاهشی که در سال ۲۰۲۳ میلادی کمترین سطح خود را به ثبت رسانده و سهم سرمایه‌گذاری از تولید به حدود ۰.۳۵ درصد رسیده است. 

به عبارتی اقتصاد ایران در طول بیش از ۲۰ سال اخیر، مداوما کاهش سرمایه‌گذاری را تجربه کرده است. رشد اقتصادی نیز نسبت به این کاهش بی تفاوت نبوده و نوسانات متعددی را به خود دیده است. نوساناتی که در نهایت باعث شده میزان حقیقی تولید ناخالص داخلی کشور در سال گذشته با سطح ۸ سال پیش خود ملاقات کند. به بیان ساده، اقتصاد ایران در این هشت سال درجا زده است.

لذا می‌توان گفت چراغ هشدار روی میز سیاستگذار اقتصادی سال‌هاست روشن شده و سیاستگذاران مختلف در این مدت سعی در ایجاد بهترین پاسخ به این هشدار داشته‌اند اما این تلاش‌ها به ثمر ننشسته و اقتصاد ایران در مرز تاب‌آوری به حرکت خود ادامه داده است.  

مطالعه لیبی و شکست ساختار اقتصادی

اقتصاد لیبی سال‌ها یک اقتصاد نفتی بوده است. در بیش از ۶۰ سال گذشته رشد اقتصادی این کشور مبتنی بر نفت پیگیری شده و نوسانات متعددی را تجربه کرده است. 

بررسی همزمان رشد اقتصادی ایران و لیبی در کنار یکدیگر حکایت از همسویی رشد اقتصادی در این دو اقتصاد دارد. دلیل همسویی رشد اقتصادی در ایران و لیبی نیز مشخص است، «درآمد نفتی».

هر زمان که فروش نفت افزایش یافته، رشد اقتصادی بهبود یافته و هر زمان این درآمدها با مشکل مواجه شده، رشد اقتصادی کژدار و مریض پیش رفته است. به عبارتی رشد وابسته به نفت همواره ثبات اقتصادی را به تلاطم بازار نفت گره می‌زند.

از سال ۲۰۱۱ و شکست ساختار اقتصادی در لیبی، زیرساخت‌ها در این اقتصاد آسیب دیده و نوسانات اقتصادی در این کشور شدت یافته است. شکست ساختاری اقتصاد سبب شده تلاطم اقتصادی لیبی افزایش یابد و پیشرفتی در تولید ناخالص داخلی این کشور حاصل نشود.

لذا باید توجه داشت اقتصاد ایران در برهه حساسی قرار گرفته که تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در آن نیاز به دقت و ظرافت بالایی دارد. اقتصاد ایران تاب شوک‌های خارجی را نداشته و سیاستگذار اقتصادی باید هرچه سریع‌تر برای خروج از این بحران تصمیم‌گیری کند.