تهران و ریاض بر سر تل‌آویو معامله می‌کنند؟

به گزارش اکوایران، ایران و عربستان سعودی برای دهه‌ها رقیب سرسخت یکدیگر به شمار رفته و هرکدام به دنبال رهبری مذاهب مختلف اسلام و ایستادن در جبهه‌های مخالف در درگیری‌های سوریه و یمن بوده‌اند.

به نوشته اُویْل‌پِرایس، تهران و ریاض گام‌های عمده‌ای برای کاهش تنش‌ها و افزایش همکاری برداشته‌اند؛ گامی که تا مدت‌ها غیرقابل‌تصور به نظر می‌رسید. این آشتی‌جویی با افزایش نگرانی‌ها از جنگی تمام‌عیار در خاورمیانه همزمان شده، جایی که اسرائیل، متحد ایالات متحده در حال جنگ با گروه‌های مقاومت متحد ایران در غزه و لبنان است.

فرآیند تنش‌زدایی پس از پیروزی قاطع دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده در اوایل این ماه شدت گرفته است. ترامپ وعده داده که صلح را در منطقه برقرار کند.

طلال محمد، پژوهشگر ارشد در مؤسسه رویال یونایتد سرویسز در این‌باره می‌گوید: «من این را گرم‌شدن روابط نمی‌بینم، بلکه یک تنش‌زدایی محتاطانه است».

اطمینان به ایران

اولین نشانه‌های آشتی در مارس ۲۰۲۳ ظاهر شد. در آن زمان، ایران و عربستان سعودی پس از هفت سال تنش، روابط دیپلماتیک خود را تحت توافقی با میانجی‌گری چین از سر گرفتند.

اما آغاز جنگ غزه انگیزه‌ای واقعی برای آشتی‌جویی ایران و سعودی ایجاد کرد. پس از شروع جنگ، ایران و اسرائیل برای اولین‌بار مستقیماً یکدیگر را هدف قرار دادند. این حملات متقابل باعث شد که منطقه در آستانه یک درگیری تمام‌عیار قرار بگیرد.

حمیدرضا عزیزی، پژوهشگر مؤسسه امنیت و امور بین‌الملل گفت: «عربستان سعودی نگران بوده که تنش‌های فزاینده بین اسرائیل و ایران از کنترل خارج شده و به یک جنگ منطقه‌ای گسترده منجر شود که می‌تواند منافع آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد». عزیزی افزود حتی با وجود آشتی اخیر، عربستان سعودی که اکثریت جمعیت آن سنی هستند و ایران که اکثریت شیعه دارد، هنوز با هم «دوست» نبوده و همچنان رقبایی هستند که برای نفوذ در منطقه می‌جنگند.

سال گذشته، عربستان سعودی حملات هوایی خود به حوثی‌های یمن را متوقف کرد. ریاض همچنین مذاکراتی جهت پایان‌دادن به درگیری ۱۰ساله بین حوثی‌ها و دولت مستعفی یمن تحت حمایت سعودی‌ها انجام داده است. حوثی‌ها نیز حملات مرزی خود به عربستان سعودی را متوقف کرده‌اند. در سال ۲۰۱۹، این گروه توانست نیمی از تولید نفت عربستان را مختل سازد.

فاکتور ترامپ

به گفته کارشناسان، پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری ۵ نوامبر باعث افزایش فوریت در روند آشتی ایران و سعودی شده است. فیاض الرویلی، ژنرال ارشد عربستان سعودی در تاریخ ۱۰ نوامبر سفری نادر به ایران داشت تا با سردار محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران دیدار کند. رسانه‌های ایرانی آن را «دیپلماسی دفاعی» نامیدند.

روز بعد، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی اسرائیل را به «نسل‌کشی» فلسطینیان در غزه متهم کرد و حمله ماه گذشته این رژیم به ایران را صراحتاً محکوم کرد.

عزیزی می‌گوید در منطقه نگرانی‌هایی وجود دارد که پیروزی ترامپ ممکن است اسرائیل را جسور کرده تا حملات خود به ایران و منافع تهران را تشدید کند. در دولت اول ترامپ، کاخ سفید کمپینی تحت عنوان «فشار حداکثری» علیه ایران به راه انداخت که شامل تحریم‌های فلج‌کننده علیه تهران بود. در عین حال، ترامپ رابطه نزدیکی با ریاض داشت و به تسهیل روند عادی‌سازی روابط بین چندین کشور عربی و اسرائیل تحت توافق ابراهیم کمک کرد. قبل از آنکه اسرائیل جنگ ویرانگر خود در غزه را آغاز کند، عربستان سعودی در آستانه یک توافق تاریخی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل بود.

کارشناسان می‌گویند که حملات حوثی‌ها در سال ۲۰۱۹ به تأسیسات نفتی عربستان سعودی باعث شد ریاض به این نتیجه برسد که اگر مورد حمله قرار گیرد، واشنگتن به کمک نخواهد آمد.

طلال محمد گفت: «با توجه به عادت ترامپ به تغییرات غیرقابل‌پیش‌بینی در سیاست، شاید عربستان سعودی بخواهد نقش مؤثری ایفا کرده و ترامپ را به اتخاذ رویکردی متوازن تشویق کند که ثبات منطقه‌ای را بدون تشدید تنش‌ها با ایران فراهم می‌آورد. با هدایت دقیق سیاست ایالات متحده به سوی تحریم‌های حساب‌شده به جای فشارهای تهاجمی، عربستان سعودی می‌تواند به حفظ امنیت منطقه‌ای کمک کرده و از خطرات رویارویی آشکار بپرهیزد».

معامله بر سر عادی‌سازی؟

مذاکرات عادی‌سازی روابط بین عربستان و اسرائیل تا اطلاع ثانوی به تعویق افتاده است. مقامات سعودی اخیراً گفته‌اند که این توافق تا زمانی که یک کشور فلسطین تشکیل نشود، منتفی است. محمد می‌گوید ریاض انگیزه‌های استراتژیک زیادی، از جمله همکاری‌های امنیتی و اقتصادی و همچنین دسترسی به فناوری‌های هسته‌ای و دفاعی آمریکایی، برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل دارد.

اما تحلیلگران می‌گویند با توجه به احساسات منفی جهان اسلام نسبت به اسرائیل، عربستان سعودی تنها زمانی مذاکرات را از سر خواهد گرفت که جنگ غزه تمام شود.

عزیزی اظهار داشت: «عادی‌سازی روابط بدون دستیابی به حقوق ملموس برای فلسطینی‌ها می‌تواند نفوذ هنجاری عربستان سعودی در دنیای اسلام را تضعیف کند؛ موقعیتی که سعودی‌ها شدیداً خواهان حفظ آن هستند».

عربستان سعودی همچنین باید ایران را در نظر بگیرد؛ کشوری که شدیداً با عادی‌سازی روابط ریاض با تل‌آویو مخالف است. محمد می‌گوید: «شاید ریاض با تهران مشورت کرده و تضمین‌هایی بخواهد که عادی‌سازی روابط با اسرائیل به تشدید خصومت‌ها یا تضعیف تعادلی که از طریق دیپلماسی اخیر با ایران به دست آمده است، منجر نخواهد شد».