معمای جدید خاورمیانه؛ کلید صلح لبنان در دست پوتین افتاد؟

به گزارش اکوایران، در شرایطی که فشار زیادی برای برقراری آتش‌بس در لبنان وجود دارد، روسیه در تلاش بوده تا در مذاکرات غیرمستقیم میان اسرائیل و حزب‌الله نقش‌آفرینی کند که هدف آن رسیدن به توافقی برای برقراری آتش‌بس و پیشی‌گرفتن از فشار دیپلماتیک ایالات متحده است.

به نوشته المانیتور، یک مقام ارشد روس به تلویزیون عمومی اسرائیل کان گفته که مسکو آماده است در مذاکرات اسرائیل و لبنان مشارکت کند. بر اساس این گزارش، مسکو قصد ندارد در مذاکرات نقش فعالانه ایفا کند، بلکه از نفوذ خود در سوریه استفاده خواهد کرد تا جلوی ارسال تسلیحات از خاک سوریه به لبنان را گرفته و حتی بر بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه برای پایان‌دادن به جریان تسلیحات فشار بیاورد. گزارش‌ها حاکی از آن بوده که احتمالاً اسرائیل با قبول این نقش از سوی روسیه موافقت کند.

در همین حال، ولادیمیر پوتین در ۸ نوامبر اظهار داشت روسیه در تلاش است با تمام طرف‌های درگیر در درگیری‌های خاورمیانه تماس گرفته تا راه‌حلی بیابد. او توضیح نداد که آیا منظور او فقط لبنان است یا اینکه غزه را نیز در نظر دارد. پوتین گفت: «ما مستمراً با همه طرف‌ها در تماس هستیم. اگر نه هر روز، حداقل هر هفته. بیایید این مسیر را دنبال کنیم».

از سوی دیگر، نشانه‌هایی از تمایل اسرائیل به مشارکت روسیه در توافق احتمالی آینده با حزب‌الله نیز دیده می‌شود. روز یکشنبه، رادیو ارتش اسرائیل گزارش داد که ران دِرمِر، وزیر امور استراتژیک اسرائیل و مشاور نزدیک بنیامین نتانیاهو در هفته گذشته به روسیه سفر رفته بود که به نظر می‌رسد در راستای تلاش‌های اسرائیل برای دستیابی به آتش‌بس در لبنان بوده است.

روابط پیچیده روسیه و اسرائیل

اسرائیل مکرراً اهداف مرتبط با ایران را در سوریه هدف قرار داده، جایی که روسیه حضور نظامی قابل توجهی دارد. در نشان دادن منافع متضاد دو طرف در سوریه، مسکو در روز چهارشنبه به تل‌آویو هشدار داد که از حمله به نزدیکی یکی از پایگاه‌های هواییش در سوریه خودداری کند. الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه روسیه در خاورمیانه گفت که ارتش اسرائیل «حمله هوایی در نزدیکی پایگاه هوایی حمیمیم انجام داده» و افزود که مسکو به تل‌آویو اطلاع داده «این‌گونه اقدامات که جان نظامیان روسی را در خطر می‌اندازد، غیرقابل‌قبول است».

طی سال‌ها، اسرائیل چندین‌بار کاروان‌های تسلیحاتی در حال حرکت به لبنان، انبارهای سلاح حزب‌الله در سوریه و پست‌های نظامی وابسته به ایران را هدف قرار داده است. ارتش‌های روسیه و اسرائیل از طریق یک مکانیسم جلوگیری از درگیری با یکدیگر هماهنگ می‌کنند تا مطمئن شوند که جنگنده‌های اسرائیلی در حریم هوایی سوریه هدف سامانه‌های دفاع هوایی روسیه قرار نمی‌گیرند.

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل همچنین روابط شخصی با پوتین را تقویت کرده و چندین‌بار به مسکو و سوچی سفر کرده است. در طول مبارزات انتخاباتی ۲۰۱۹ اسرائیل، حزب حاکم لیکود بنری عظیم از دست دادن نتانیاهو و پوتین در تل‌آویو نصب کرد تا اعتبار دیپلماتیک نخست‌وزیر را به نمایش بگذارد.

در فوریه ۲۰۲۲ و چند روز پس از حمله روسیه به اوکراین، سفارت روسیه در اراضی اشغالی تأکید کرد که علی‌رغم احتمال وجود اختلاف در مورد جنگ اوکراین، «مکانیسم (در سوریه) مفید بوده و ادامه خواهد یافت».

اما از ۷ اکتبر، روابط اسرائیل و روسیه به سرعت تیره و تار شد. در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۳، روسیه رسماً هیئتی از حماس را میزبانی کرد که اولین سفر بین‌المللی سطح‌بالای این گروه از آغاز جنگ غزه بود. در ۲ نوامبر ۲۰۲۳، سفیر روسیه در سازمان ملل گفت که طبق قوانین بین‌المللی، اسرائیل تحت عنوان به اصطلاح «کشور اشغالگر»، حق دفاع از خود را ندارد.

همچنین در فوریه ۲۰۲۲، پوتین جهت کمک به تشکیل دولت وحدت ملی فلسطین، نمایندگان حماس و فتح را در مسکو پذیرفت؛ هرچند این تلاش‌ها نهایتاً شکست خورد. از ۷ اکتبر، روسیه از تمامی پیشنهادات قطعنامه‌های مجمع عمومی سازمان ملل و شورای امنیت که اسرائیل را در غزه و لبنان مورد انتقاد قرار می‌دهند، حمایت کرده است.

نفوذ روسیه در سوریه

اولین‌بار در سال ۲۰۱۵ روسیه وارد جنگ داخلی سوریه شد و پایگاه‌های نظامی در این کشور ایجاد کرد تا به دولت بشار اسد در حفظ قدرت کمک کند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، مسکو بخش زیادی از نفوذ خود را در خاورمیانه از دست داده بود و جنگ داخلی سوریه فرصتی برای بازگشت دوباره به منطقه فراهم آورد. مسکو حضور نظامی خود را پس از خروج نیروهای آمریکایی از سوریه در ۲۰۱۹ تحت ریاست‌جمهوری ترامپ، گسترش داد. حدود ۹۰۰ نیروی آمریکایی به درخواست شرکای منطقه‌ای ایالات متحده، در سوریه باقی ماندند.

علاوه بر پایگاه هوایی حمیمیم که هواپیماهای نظامی در آن مستقر هستند، مسکو همچنین کنترل تأسیسات دریایی طرطوس سوریه را در دست دارد که در حال حاضر، تنها پایگاه دریایی روسیه در دریای مدیترانه به شمار می‌رود. در ژانویه ۲۰۲۳، وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که دو کشور پایگاه هوایی نظامی الجراح در شمال سوریه را که تخریب شده بود، بازسازی کرده‌اند تا مشترکاً از آن استفاده کنند. مسکو حدود ۱۰۰ پایگاه و پست نظامی در سراسر سوریه دارد، اگرچه مشخص نیست که چند نیرو در حال حاضر در این کشور مستقر هستند. ارتش روسیه از سامانه‌های دفاع هوایی روسی و پروازهای جمع‌آوری اطلاعات استفاده می‌کند و همچنین تمرینات نظامی مشترک با ارتش سوریه انجام می‌دهد.

اسرائیل همچنین نگرانی‌هایی درباره همکاری نظامی فزاینده روسیه و ایران ابراز کرده است. با این حال، اسرائیل محتاطانه از پذیرش درخواست‌های مکرر اوکراین برای ارسال تسلیحات خودداری کرده تا روسیه را آزرده‌خاطر نسازد.

روسیه و ایران که هر دو تحت تحریم‌های غربی قرار دارند، همکاری استراتژیک را تعمیق بخشیده و تجارت خود را در فضای دریایی مشترک دریای خزر، به طور پیوسته افزایش داده‌اند.

تهدید روسیه علیه اسرائیل

شِی هار-زِوی، رئیس بخش بین‌الملل و خاورمیانه در مؤسسه سیاست‌گذاری و استراتژی دانشگاه رایشمن گفت که احتمال مشارکت کرملین در مذاکرات لبنان اتفاقی شگفت‌انگیز بوده، چرا که روسیه از زمان ۷ اکتبر موضع خصمانه‌ای نسبت به اسرائیل اتخاذ کرده است. او افزود: «مسکو طی هفته‌های اخیر تلاش کرده تا شدت انتقادات خود را کاهش دهد. اما آنچه اسرائیل باید بیشتر از همه نگران آن باشد، محور استراتژیکی است که طی دو سال گذشته بین روسیه و ایران شکل گرفته و در زمینه‌های نظامی، فناوری و همکاری‌های اطلاعاتی تجلی یافته است». هار-زِوی ادامه داد: «بنابراین، اسرائیل باید روسیه را یک دشمن و کشوری که منافع استراتژیک آن در سراسر خاورمیانه با منافع اسرائیل در تضاد است و حتی شاید به آن آسیب بزند، تلقی کند».

آرکادی میل-من، رئیس برنامه روسیه در مؤسسه مطالعات امنیت داخلی تل‌آویو در مورد ریسک پذیرش مشارکت روسیه در مذاکرات لبنان با هار-زوی هم‌نظر است. او مدعیست: «گزارش‌های اخیر نشان داد که ارتش اسرائیل مقادیر قابل توجهی از تسلیحات ساخت روسیه را در انبارهای حزب‌الله یافته است؛ از جمله نسخه‌های پیشرفته‌ای که نشان می‌دهد روس‌ها از انتقال سلاح از سوریه به لبنان آگاه بوده‌اند». میل-من در حالی که به هماهنگی طولانی‌مدت بین ارتش‌های اسرائیل و روسیه در سوریه اشاره کرد، هشدار داد: «این وضعیت می‌تواند سریعاً تغییر کند، به طوری که شاید مسکو تصمیم بگیرد در کنار حزب‌الله و ایران بایستد».

یک دیپلمات که در مأموریت اروپایی ناتو در بروکسل خدمت می‌کند معتقد است که احتمال دارد مسکو از درگیری لبنان برای تقویت جایگاه بین‌المللی خود بهره‌برداری کرده و توجه‌ها را از جنگ اوکراین منحرف سازد. این دیپلمات افزود که مسکو نمی‌خواهد واشنگتن اعتبار کامل دستاوردهای دیپلماتیک در خاورمیانه را کسب کند و از این رو، روسیه می‌خواهد از جلوی رسیدن ایالات متحده به تنها سود دیپلماتیک در منطقه را بگیرد.

هار-زوی می‌گوید که با وجود همکاری‌های نظامی روسیه با ایران، مسکو ابزار کافی برای تحت فشار قرار دادن تهران یا نیروهای مقاومت، از جمله حزب‌الله، به منظور وادارساختن این گروه‌ها به توافق با اسرائیل را ندارد. با این حال، او افزود که روسیه ممکن است برای جلوگیری از پاسخ ایران به حمله ۲۶ اکتبر اسرائیل میانجی‌گری کند. اما این وضعیت در مورد دولت اسد متفاوت است. هار-زوی خاطرنشان کرد که روسیه قادر بوده بر دولت اسد فشار بیاورد تا انتقال سلاح از سوریه به لبنان را متوقف کند.

او توضیح داد: «روسیه نه تنها به دلیل حضور نظامیش در سوریه، بلکه به دلیل اینکه از دمشق در سازمان ملل متحد حمایت دیپلماتیک می‌کند، بر اسد اهرم‌فشار دارد». هار-زوی افزود که روسیه مشارکت خود در مذاکرات لبنان را فرصتی بی‌نظیر برای ایفای نقشی فعال و مهم در عرصه‌های بین‌المللی و خاورمیانه، البته با رضایت آمریکا، می‌بیند. او خاطرنشان کرد: «بعید است که اسرائیل بدون رضایت قبلی با واشنگتن، با مشارکت روسیه موافقت کند».

گزارش ۱۳ نوامبر واشنگتن‌پست ادعا کرد که اسرائیل در تلاش تا توافق آتش‌بس در لبنان را تسریع کند تا هدیه‌ای زودهنگام به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب بدهد. شاید این گزارش تغییر موضع اسرائیل و تمایل آن به پذیرش مشارکت روسیه در خاورمیانه را توضیح دهد. ممکن است نتانیاهو به این نتیجه رسیده باشد که برخلاف دولت بایدن، دولت ترامپ تمایل بیشتری به همکاری با مسکو در خاورمیانه دارد.

هار-زوی احتمال می‌دهد که اسرائیل به دلیل دیگری نیز به مشارکت روسیه علاقه‌مند است. مشارکت مسکو در مذاکرات لبنان می‌تواند منجر به دخالت مؤثرتر مسکو در مذاکرات برای آزادی اسرای اسرائیلی در غزه شود. کانال ۱۲ اسرائیل گزارشی از سخنان اخیر آناتولی ویکتوروف، سفیر روسیه در اراضی اشغالی در دیدار با نمایندگان پارلمان اسرائیل منتشر کرد. ویکتوروف گفته که دو هفته پیش، مسکو نشانه‌هایی از زنده‌بودن ساشا تروفانوف، شهروند دو تابعیتی اسرائیلی-روسی که در غزه اسیر بوده را دریافت کرده است.

این اظهارات پس از انتشار دو ویدئوی جدید از تروفانوف در اسارت گروه جهاد اسلامی مطرح شد، اما مشخص نیست که آیا سفیر به همین ویدیوها اشاره داشت یا خیر. ویکتوروف همچنین توضیح داد که مسکو کانال‌هایی دارد که به آن امکان می‌دهد اطلاعاتی در مورد تروفانوف و ماکسیم هرکین، دیگر اسیر اسرائیلی-روسی به دست آورد. روز جمعه، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه درخواست مسکو برای آزادی این دو اسیر اسرائیلی-روسی را مجدداً تکرار کرد.