از جنگ چهارروزه هند و پاکستان تا درگیری دوازده‌روزه ایران و اسرائیل؛ خطرناک‌ترین رویارویی جهانی در راه است؟

به گزارش اکوایران، هنگامی که رئیس ستاد دفاع هند در ماه مه در یک کنفرانس امنیتی بین‌المللی در سنگاپور، اندکی پس از آن‌که هند و پاکستان جنگی را پشت سر گذاشتند که بسیاری در جنوب آسیا اکنون آن را «جنگ چهار روزه» می‌نامند حضور یافت، پیام ساده‌ای داشت: هر دو طرف انتظار دارند دوباره همه ماجرا تکرار شود.

از «جنگ چهار روزه» تا «درگیری دوازده روزه»

این نتیجه‌گیری آشکار و شاید برخلاف انتظار بود. به نظر می‌رسد این درگیری چهارروزه نظامی که عمدتاً از طریق موشک‌ها و پهپادها انجام شد، یکی از جدی‌ترین رویارویی‌ها در تاریخ بین کشورهای دارای سلاح هسته‌ای بوده است. درواقع، گزارش‌های منتشرشده از هر دو طرف نشان می‌دهد که این رویارویی در حال تشدید بود تا این‌که مداخله مستقیم وزیر امور خارجه آمریکا، مارکو روبیو، تبادل فزاینده پهپادها و راکت‌ها را متوقف کرد.

با این حال، ژنرال آنیل چوهان، رئیس ستاد دفاع هند، در گفت‌وگو با رویترز در سنگاپور، انکار کرد که هیچ‌یک از دو کشور به «آستانه هسته‌ای» نزدیک شده باشند و از «انتقال پیام بسیار» بین طرفین سخن گفت. او گفت: «فضای جدیدی برای عملیات‌های متعارف ایجاد شده و به نظر من این همان قاعده جدید است.» او متعهد شد که دهلی نو به پاسخ نظامی به هرگونه حمله شبه‌نظامیان به هند که گمان رود منشأ آن در پاکستان باشد، ادامه خواهد داد.

این‌که این «فضا» چقدر باثبات باشد و خطر تشدید آن تا چه اندازه زیاد باشد، در حال حاضر نامشخص است. با این حال، در دو ماه گذشته چندین نمونه چشمگیر از تشدید درگیری در تنش‌های جهانی که از قبل هم ناپایدار بودند، رخ داده است.

علاوه بر «جنگ چهار روزه» بین هند و پاکستان در ماه گذشته، در هفته‌های اخیر شاهد آن چیزی بودیم که اکنون در اسرائیل و ایران به نام «جنگ دوازده روزه» شناخته می‌شود. این جنگ این هفته پس از آن‌که واشنگتن با حملات هوایی گسترده به تأسیسات هسته‌ای زیرزمینی تهران وارد درگیری شد، با آتش‌بس غیرمنتظره‌ای پایان یافت.

با وجود سال‌ها رویارویی، اسرائیل و جمهوری اسلامی ایران تا سال گذشته به طور مستقیم یکدیگر را هدف قرار نداده بودند، در حالی که دولت‌های متوالی آمریکا نیز از چنین اقداماتی خودداری کرده بودند. همان‌طور که حوادث اوکراین نشان داده است، درگیری بین قدرت‌های بزرگ می‌تواند با سرعت به امری عادی تبدیل شود، چه به معنای «فقط» تبادل پهپادها و موشک‌ها باشد و چه نبردی حیاتی و موجودیتی. نگران‌کننده‌تر اینکه چنین درگیری‌هایی در این دهه جدی‌تر شده‌اند و فضای زیادی برای تشدید تنش بیشتر وجود دارد.

این ماه شامل مجموعه‌ای جسورانه از حملات پهپادی برنامه‌ریزی‌شده توسط اوکراین به پایگاه‌های بمب‌افکن‌های دوربرد در عمق خاک روسیه بود؛ حملاتی که چندین هواپیما را نابود کرد، هواپیماهایی که علاوه بر حمله به اوکراین، حامل بازدارندگی هسته‌ای کرملین نیز بودند.

همه این‌ها بسیار متفاوت از جنگ سرد اصلی است؛ زمانی که اغلب تصور می‌شد هرگونه درگیری نظامی جدی، به‌ویژه درگیری مرتبط با نیروهای هسته‌ای یا کشورهایی که این سلاح‌ها را داشتند، می‌تواند به‌سرعت از نقطه بی‌بازگشت عبور کند. اما درعین‌حال خطرات جدیدی از تشدید تنش وجود دارد.

خطرناک‌ترین رویارویی

در پس‌زمینه، بزرگ‌ترین و خطرناک‌ترین رویارویی همچنان در جریان است، یعنی درگیری بین ایالات متحده و چین. مقام‌های آمریکایی می‌گویند پکن به ارتش خود دستور داده آماده باشد از سال ۲۰۲۷ برای حمله به تایوان اقدام کند، اقدامی که احتمالاً می‌تواند جرقه یک جنگ بسیار گسترده‌تر را بزند.

در حالی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، این هفته پس از بمباران ایران برای نشست سالانه ناتو راهی اروپا شد، آشکار بود که دولت او امیدوار است چنین نمایش قدرتمندی از زور بتواند به‌ویژه چین را از آزمودن شانس خود بازدارد. پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، صبح روز پس از این حملات هوایی در یک نشست خبری در پنتاگون گفت: «بازدارندگی آمریکایی بازگشته است.»

واکنش اولیه جمهوری اسلامی ایران پرتاب پهپادها و موشک‌ها به یک پایگاه آمریکایی در قطر بود که عمداً معتدل به نظر می‌رسید تا از تشدید تنش بیشتر جلوگیری شود.

هنگامی که فرماندهان آمریکا در اروپا و خاورمیانه روز سه‌شنبه در جلسه تأیید صلاحیت خود در مجلس سنا سخن می‌گفتند، همگی متفق‌القول بودند که حملات ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران، شرایط واشنگتن را برای مقابله با مسکو و پکن تقویت خواهد کرد. نظرات رسانه‌های چینی متنوع‌تر بود. هان پنگ، رئیس دفتر عملیات آمریکای شمالی گروه رسانه‌ای دولتی چین، گفت که آمریکا با امتناع از درگیر شدن در بحران ایران به دلیل «عقب‌نشینی راهبردی» خود، ضعفش را به جهان نشان داد. هو شی‌جین، مفسر ملی‌گرای معروف، هشدار داد: «اگر روزی مجبور شویم وارد جنگ شویم، باید بهترین باشیم.»

دست دراز آمریکا

در این زمینه، صحنه بمباران شدید تاسیسات هسته‌ای بسیار عمیق و مستحکم جمهوری اسلامی ایران توسط چندین بمب‌افکن B-2 آمریکا که ظاهراً بدون شناسایی از خاک آمریکا پرواز کرده بودند، قطعاً از نگاه مسکو و پکن پنهان نمانده است.

هیچ‌یک از دشمنان آمریکا توانایی اجرای حمله ناگهانی علیه اهداف مستحکم و عمیق را ندارند. بمب‌افکن B-2 که اکنون جای خود را به B-21 پیشرفته‌تر می‌دهد، هیچ نمونه مشابه خارجی ندارد. هر دو بمب‌افکن برای نفوذ به سامانه‌های دفاع هوایی بسیار پیشرفته طراحی شده‌اند، اگرچه عملکرد واقعی آنها در برابر سامانه‌های پیشرفته روسی یا چینی فقط در یک جنگ واقعی مشخص خواهد شد.

تلاش چین برای ساخت نمونه‌ای مشابه، یعنی H-2، سال‌هاست که در رسانه‌های چینی تبلیغ می‌شود و مقامات آمریکایی می‌گویند پکن به شدت در تلاش است این پروژه را عملی کند. هر دو کشور چین و روسیه جنگنده‌های نسل پنجمی با برخی قابلیت‌های رادارگریزی دارند، اما هیچ‌کدام برد یا ظرفیت حمل لازم برای هدف قرار دادن عمیق‌ترین پناهگاه‌های فرماندهی یا تسلیحاتی غرب با مهمات متعارف را ندارند.

در نتیجه، هرگونه حمله دوربرد چین یا روسیه، چه متعارف و چه هسته‌ای، باید با موشک‌هایی انجام شود که پیشاپیش قابل شناسایی هستند. با این حال، حتی بدون شلیک چنین تسلیحاتی، قدرت‌های هسته‌ای ابزارهای خاص خود را برای تهدید کردن در اختیار دارند.

تحلیلی از «جنگ چهار روزه» هند و پاکستان در ماه مه، که توسط مرکز استیمسون انجام شد، نشان می‌دهد وقتی حملات هند در روز سوم جنگ جدی‌تر شد، پاکستان احتمالاً اقدامات آشکار و هدفمندی برای آماده‌سازی زرادخانه هسته‌ای خود انجام داده تا توجه آمریکا را جلب و به پایان درگیری کمک کند.

روزنامه‌های هندی گزارش داده‌اند که پاکستان، که در تنگنا قرار گرفته بود، واقعاً به آمریکا فشار آورد تا هند را به توقف حملات ترغیب کند؛ چراکه خسارت به نیروهایش روزبه‌روز جدی‌تر می‌شد و دولت را تهدید می‌کرد. پاکستان این موضوع را انکار می‌کند اما یکی از عالی‌رتبه‌ترین فرماندهان این کشور تأکید داشت که تکرار حملات هند، خطر هسته‌ای را به‌دنبال دارد. ژنرال ساهیر شمشاد میرزا، رئیس ستاد مشترک ارتش پاکستان، که او هم در گفت‌وگو با رویترز در نشست شانگری-لا در سنگاپور صحبت می‌کرد، گفت: «این بار اتفاقی نیفتاد. اما هرگز نمی‌توان هرگونه خطای محاسباتی راهبردی را در هر زمانی رد کرد.»

در حال حاضر، هر دو طرف نیروهای خود را از مرز عقب کشیده‌اند در حالی که به‌نظر می‌رسد هند مصمم است از راهبردهای بلندمدت برای تضعیف همسایه خود استفاده کند، از جمله خروج از معاهده‌ای که منابع آبی رودخانه سند را کنترل می‌کند؛ معاهده‌ای که نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، گفته است اکنون قصد دارد سدسازی بر آن را آغاز کند. مقامات پاکستانی هشدار داده‌اند که این اقدام می‌تواند دلیل دیگری برای آغاز جنگ باشد.

پهپادها و بازدارندگی

در پشت صحنه و گاهی در انظار عمومی، مقامات آمریکا و متحدان می‌گویند همچنان در حال ارزیابی پیامدهای موفقیت اوکراین و اسرائیل در نفوذ تعداد زیادی پهپاد کوتاه‌برد به خاک روسیه و ایران برای دو حمله در هفته‌های اخیر هستند.

طبق گفته مقامات اوکراینی، پهپادها در داخل سازه‌های پیش‌ساخته جاسازی شده بودند که روی کامیون‌ها حمل می‌شدند، درحالی‌که رانندگان روس نمی‌دانستند چه چیزی را حمل می‌کنند تا زمانی که پهپادها به پرواز درآمدند.

استفاده اسرائیل از پهپادها در نخستین روز کارزارش علیه جمهوری اسلامی ایران، برای کشورهای غربی حتی نگران‌کننده‌تر بود، زیرا در فکر فرو رفتند که اگر چنین حمله‌ای علیه آن‌ها انجام شود چه شکل و ابعادی خواهد داشت.

پهپادهای اسرائیلی به ایران قاچاق شده بودند و در برخی موارد به‌طور محرمانه در داخل خاک ایران مونتاژ شدند تا در ساعات اولیه بامداد نخستین روز عملیات، چندین مقام ارشد و فرمانده ایرانی را در خانه‌هایشان هدف قرار دهند.

در حالی که مقام‌ها و فرماندهان ناتو این هفته در لاهه گرد هم آمده بودند تا نشست سالانه خود را برگزار کنند، قطعاً به این فکر کرده‌اند که چه باید بکنند تا بتوانند دفاع خود را به‌گونه‌ای بسازند که در برابر حمله‌ای مشابه آسیب‌پذیر نباشند. با توجه به گزارش‌های منتشرشده در رسانه‌های چین، مقام‌های نظامی آن کشور نیز اکنون در حال کار بر همین موضوع هستند.