به گزارش اکوایران، در سال ۲۰۰۱، مردی در نزدیکی یک رستوران کنار دریاچه در شهر یکاترینبورگ، مرکز شهری در منطقه کوهستان‌های اورال روسیه، با ضربات چاقو به قتل رسید. طبق گزارش رسانه‌های محلی، او در واپسین نفس‌هایش نام‌های قاتلان احتمالی خود را به پلیس زمزمه کرد.

این مرد و افرادی که گمان می‌رفت قاتلان او باشند، همگی از قومیت آذری بودند؛ مسلمانان ترک‌زبانی که خانواده‌هایشان پس از جنگ قره‌باغ در دهه ۱۹۹۰ از این منطقه آذری‌نشین که در تسلط ارامنه بود به روسیه گریخته بودند. اما با وجود این‌که این افراد همان رستوران را اداره می‌کردند و هرگز مخفی نشدند، ۲۴ سال طول کشید تا مقام‌های روس این مظنونان را شناسایی و بازداشت کنند.

به گزارش الجزیره، دو نفر از مظنونان ادعایی روز جمعه هنگام بازداشت جان باختند. بنا بر اعلام دادستان‌های روسیه، یکی از آنها دچار «حمله قلبی» شد و علت مرگ دیگری «در دست بررسی است».

دادستان‌ها همچنین مدعی شدند این افراد بخشی از «یک گروه جنایی» بودند که در قتل‌های دیگری و فروش مشروبات الکلی تقلبی که در سال ۲۰۲۱ جان ۴۴ نفر را گرفت، دست داشته‌اند. اما آنها هیچ توضیحی ندادند که چرا این «جنایتکاران احتمالی» این همه سال آزاد بوده‌اند و جزئیاتی هم درباره شیوه ظاهراً خشن بازداشتشان منتشر نکردند.

این مرگ‌ها موجب بحران دیپلماتیکی شد که ممکن است به تغییرات ژئوپلیتیکی مهمی در منطقه قفقاز جنوبی که قلمرو سابق نفوذ روسیه بود بینجامد؛ جایی که آذربایجان در سال ۲۰۲۰ دوباره قره‌باغ را پس گرفت و ترکیه نیز در حال بازیابی نفوذ تاریخی خود است.

آذربایجان خشونت روسیه را «غیرقابل قبول» خواند

این مناقشه تاکنون به بازداشت دو افسر اطلاعاتی روسیه در آذربایجان، تعطیلی یک رسانه تأمین مالی‌شده توسط کرملین در این کشور و لغو «برنامه‌های فرهنگی» مورد حمایت مسکو منجر شده است.

وزارت امور خارجه آذربایجان روز شنبه اعلام کرد پلیس و نیروهای اطلاعاتی روسیه از «خشونت غیرقابل قبول» استفاده کردند که باعث کشته شدن دو برادر به نام‌های زیادالدین صفروف و حسین صفروف شد و بستگان آنها را به شدت مجروح کرد.

طبق برخی گزارش‌ها، یکی از مجروحان گفته است نیروهای نقاب‌پوش بامداد هنگام شکستن در خانه‌اش فرزندان او را وحشت‌زده کردند. محمد صفروف به وب‌سایت از نیوز، گفت: «آنها خانه را زیر و رو کردند و بدون این‌که چیزی بپرسند یک ساعت ما را کتک زدند.» او گفت پدر سالمندش را هم ساعت‌ها کتک زدند و به او شوک الکتریکی دادند و ادعا کرد از هر دو نفر خواسته شده بود که داوطلبانه به جنگ روسیه علیه اوکراین بروند. دیگر رسانه‌های آذری هم تصاویری از کبودی‌ها و جراحت‌هایی منتشر کردند که این مردان ادعا کرده‌اند نیروهای روسیه به آنها وارد کرده‌اند.

دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، روز دوشنبه در پاسخ به پرسشی درباره واکنش‌های آذربایجان گفت: «ما صادقانه از چنین رفتارهایی متأسفیم.» او افزود: «ما باور داریم هرچه در یکاترینبورگ اتفاق افتاده، مربوط به فعالیت نیروهای انتظامی است و این نباید و نمی‌تواند دلیلی برای چنین واکنش‌هایی باشد.» اما امیل مصطفایف، تحلیل‌گر سیاسی مستقر در باکو، پایتخت آذربایجان، گفت این حادثه نشان‌دهنده رگه‌های بیگانه‌هراسی در روسیه است.

او گفت: «کشتار آذری‌ها حلقه‌ای از زنجیره سیاست‌های مغرضانه‌ای است که در آن اقلیت‌های قومی به‌عنوان سپر بلا مورد استفاده قرار می‌گیرند. این فقط یک تراژدی نیست، بلکه نشانه بیماری عمیق جامعه روسیه است.» دیاسپورای آذری در روسیه دست‌کم دو میلیون نفر جمعیت دارد، اما با تبعیض، خشونت پلیس و حملات نفرت‌ روبه‌رو هستند.

مصطفایف افزود: «کرملین مدت‌هاست در این شگرد استاد شده، وقتی نارضایتی داخلی بالا می‌گیرد، لازم است توجه‌ها را به سمت “دشمنان داخلی” منحرف کنند، چه اوکراینی‌ها باشند، چه تاجیک‌ها، ازبک‌ها یا مثل حالا، آذری‌ها». او گفت کرملین با استفاده از تبلیغات دولتی، خشونت پلیسی و تأیید ضمنی مقامات ارشد، فضایی از خشونت علیه مهاجران ایجاد می‌کند که «به‌عنوان امری عادی و اجتناب‌ناپذیر تلقی می‌شود.»

در دهه ۱۹۹۰، مهاجران آذری تقریباً تجارت میوه و حمل‌ونقل با مینی‌بوس را در مراکز شهری روسیه در انحصار خود گرفته بودند. بسیاری از آنان هنوز هم شمار زیادی مغازه فروش سبزیجات و گل را اداره می‌کنند.

یک صاحب مغازه گل‌فروشی در نزدیکی ایستگاه قطار اصلی مسکو که آذری‌تبار است، به شرط ناشناس ماندن به الجزیره گفت: «ما مترسک هستیم، پلیس همیشه باید مدارک ما را چک کند و حتی وقتی گذرنامه روسی‌ام را می‌بیند، بهانه لازم ندارد که ما را اذیت کند و ناسزا بگوید.»

نیکلای میتروخین، پژوهشگر دانشگاه برمن آلمان، گفت تا اوایل دهه ۲۰۰۰، آذری‌ها «بی‌تردید منفورترین اقلیت قومی در روسیه بودند»، تا وقتی‌که موج مهاجران کاری از قفقاز شمالی روسیه و آسیای میانه شوروی سابق وارد شد. او افزود از آن زمان برخی ملی‌گرایان افراطی که آذری‌ها را دشمن اصلی خود می‌دانستند، به نیروهای انتظامی پیوستند. میتروخین به الجزیره گفت: «بنابراین، شاید این خشونت در یکاترینبورگ نتیجه همان نفرت قدیمی باشد.»

روابط پرتنش

عوامل ژئوپلیتیک دیگری هم در تقویت احساسات ضدآذری در روسیه نقش داشته‌اند. در سال ۲۰۲۰، آذربایجان به بن‌بست سیاسی ظاهراً حل‌نشدنی بر سر قره‌باغ پایان داد. آلیشر ایلخاموف، رئیس اندیشکده Central Asia Due Diligence در لندن، به الجزیره گفت: «این موفقیت بی‌تردید به لطف کمک نظامی ترکیه ممکن شد.»

باکو پهپادهای پیشرفته ساخت ترکیه، موسوم به بایراکتار را خریداری کرد که به‌راحتی می‌توانستند گروه‌های بزرگ سربازان ارمنی و جدایی‌طلب را همراه با سنگرها، تانک‌ها و کامیون‌هایشان هدف قرار دهند.

به گفته او، اتحاد آذری-ترکی «این امکان را به باکو داد که از دست ماموریت مزاحم “حفظ صلح” مسکو خلاص شود و روسیه را از ابزار نفوذ بر مناقشه آذری-ارمنی و نگه‌داشتن هر دو کشور در مدار سیاسی خود محروم کند.» او گفت این اتحاد نفوذ مسکو در قفقاز جنوبی را خدشه‌دار کرد، در حالی‌که باکو در جنگ روسیه علیه اوکراین جانب کی‌یف را گرفت.

الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، همچنین روسیه را متهم کرده که مانع تحقیقات درباره سرنگونی هواپیمای مسافربری آذری بر فراز چچن در دسامبر گذشته شده است. این هواپیما ظاهراً در جریان حمله پهپادی اوکراین به گروزنی، پایتخت چچن، بر اثر شلیک نیروهای پدافند هوایی وحشت‌زده روسیه ساقط شده بود.

علی‌اف همچنین از شرکت در رژه ۹ مه در میدان سرخ مسکو برای گرامیداشت پیروزی روسیه بر آلمان نازی در سال ۱۹۴۵ خودداری کرد. باکو به‌شدت در برابر تلاش‌های کرملین برای اجبار مهاجران کاری آذری به پیوستن به جنگ روسیه علیه اوکراین مقاومت کرده است.

ایلخاموف گفت عملیات خشن یکاترینبورگ بخشی از تلاش‌های کرملین برای «ترساندن جامعه آذری در روسیه» است.