شاخص معیشتی اکوایران؛ حداقل هزینه سفره مردم در بهمن ماه به چقدر رسید؟

به گزارش اکوایران، تامین خوراک یکی از نیازهای اساسی انسان است. معمولا هنگامی که موج‌های تورمی به درآمد افراد اصابت می‌کند، آخرین گروهی که تحت تاثیر قرار می‌گیرد و مصرف آن کم می‌شود گروه خوراکی‌ها است. در واقع، خانوارها در مواجهه با کاهش قدرت خرید ابتدا مخارج غیرخوراکی خود را کاهش می‌دهند و سپس به سراغ کوچک‌کردن سبد خوراکی می‌روند. بنابراین، حداقل هزینه زندگی یک فرد می‌تواند برابر با حداقل هزینه برای تامین غذا باشد. با این حال، بررسی‌ها نشان داده که اگر انسان خواهان تجربه یک زندگی سالم است، نباید خوراک خود را از حد مشخصی کمتر کند. به بیان دیگر، برای داشتن بدن سالم و مبتلانشدن به سوء تغذیه، باید مقدار مشخصی از هر ماده غذایی به صورت روزانه مصرف شود. این مقدار مشخص، حداقلی از خوراک است که اگر مصرف شود می‌تواند جلوی بیماری‌های ناشی از فقر غذایی و سوء تغذیه را بگیرد.

 با توجه به این اهمیت، مراکز علمی پیشروی کشور از جمله انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی و دانشکده علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران، الگویی به نام «سبد غذایی بهینه» طراحی کرده‌اند که ترکیبی دقیق از گروه‌های غذایی ضروری را برای پوشش نیازهای روزانه بدن ارائه می‌دهد. 

با این حال، یافته‌های اخیر حاکی از آن است که دسترسی به این سبد غذایی استاندارد برای بخش قابل‌توجهی از جامعه به‌ویژه در ماه‌های پایانی سال، به چالشی جدی تبدیل شده است. نوسانات ماهانه قیمت کالاهای اساسی و افزایش چشمگیر هزینه‌های سبد غذایی در ماه‌هایی مانند دی نسبت به دوره‌های قبل، فشار اقتصادی بر خانوارها را تشدید کرده است.

 اکوایران با رصد داده‌های رسمی که توسط مرکز آمار منتشر می‌شود، شاخصی  توسعه داده که «هزینه ماهانه تأمین سبد غذایی مطلوب» را برای هر فرد ارزیابی می‌کند. این ابزار تحلیلی نه تنها تصویری واقع‌گرایانه از تغییرات قیمت‌ها ارائه می‌دهد، بلکه امکان بررسی روند افزایش هزینه‌های معیشتی را در بازه‌های زمانی مختلف برای سیاستگذاران و عموم مردم فراهم می‌آورد. البته باید توجه داشت که سبد پیشنهادی انستیتو تغذیه «گروه‌های خوراکی» مثل «لبنیات» و «حبوبات»‌ را در سبد جای داده اما سبد معیشتی اکوایران به جای استفاده از «گروه»، از برخی «اقلام خوراکی» منتخب در هر گروه استفاده کرده تا تخمین هزینه تامین آن ممکن شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که تورم ماهانه این سبد، برابر با تورم ماهانه خوراکی‌ها کل کشور بوده است. آخرین باری که این سبد تورمی بالاتر از 6 درصد را تجربه کرده به خرداد ماه بر می‌گردد. تورم نقطه به نقطه این سبد نیز در بهمن ماه به فراتر از 40 درصد رسیده است.

اقلام موجود در سبد غذایی اکوایران

سبد غذایی پیشنهادی شامل ۱۳ گروه کالایی است که هر گروه طیف وسیعی از محصولات با کیفیت‌های متفاوت را دربرمی‌گیرد. برای مثال، مصرف روزانه ۳۰ گرم حبوبات توصیه شده، اما نوع یا کیفیت آن مشخص نشده است. این ابهام، محاسبه هزینه واقعی سبد را دشوار می‌کند. برای حل این مسئله، از داده‌های مرکز آمار ایران درباره میانگین قیمت کالاهای خوراکی در مناطق شهری استفاده شده است. این داده‌ها بر اساس قیمت محصولاتی با کیفیت ثابت و مشخص محاسبه می‌شوند.

به‌ منظور ساده‌سازی، اقلام پرمصرف و ارزان‌تر در هر گروه انتخاب شده‌اند. برای نمونه، در گروه برنج، تنها قیمت «برنج خارجی درجه یک» لحاظ شده و از برنج ایرانی گران‌تر صرف‌نظر شده است. در حبوبات، عدس، لپه و لوبیا قرمز به‌ دلیل قیمت پایین‌تر و استفاده رایج در آشپزی ایرانی انتخاب شده‌اند. در بخش میوه‌ها، سیب و پرتقال به‌عنوان گزینه‌های همیشه موجود و مقرون‌ به‌ صرفه در نظر گرفته شده‌اند. این رویکرد با تمرکز بر حداقل هزینه تهیه سبد، تصویری واقع‌بینانه از هزینه‌های ضروری تغذیه سالم ارائه می‌دهد. 

پیش از پرداختن به هزینه تامین سبد غذایی پیشنهادی ایرانیان ابتدا باید به تفاوت این سبد با «کل سبد مصرفی» پی برد. مرکز آمار برای محاسبه تورم کل کشور، سبدی طراحی کرده که در آن تمام کالاها و خدمات مورد استفاده خانوار با ضرایب اهمیت مشخصی گنجانده شده است. بنابراین، تورم «سبد مصرف» نشان‌دهنده تورمی است که به کل مصارف خانوار اصابت کرده است. در مقابل، سبد غذایی پیشنهادی تنها به اقلام خوراکی اشاره دارد که به صورت ضروری باید توسط هر فرد مصرف شود تا سلامتی وی آسیب نبیند. سبد مصرف برای خانوار محاسبه می‌شود که تعداد افراد حاضر در آن تقریبا 3.1 نفر است در حالی که سبد غذایی پیشنهادی به ازای هر فرد محاسبه می‌شود.

تورم سبد معیشتی اکوایران در بهمن1403

در سبد پیشنهادی 19 قلم خوراکی ضروری با گرم‌های پیشنهادی برای مصرف گنجانده شده است. مرکز آمار، متوسط قیمت این اقلام را در دی 1403 اعلام کرده است.

برای مثال، هر فرد باید در ماه 8 هزار و 700 گرم نان، 2 کیلو و 100 گرم برنج، 750 گرم ماکارونی، 3 کیلو سیب و 450 گرم قند مصرف کند. محاسبات حکایت از آن دارد که هزینه تامین «سبد مطلوب پیشنهادی برای تغذیه ایرانیان» به ازای هر نفر در بهمن امسال به 2 میلیون و 846 هزار و 90 تومان رسیده است. این رقم نسبت به ماه قبل تقریبا 118 هزار تومان گران‌تر شده است. به عبارت دیگر، قیمت این سبد نسبت به دی ماه 6.78 درصد و نسبت به بهمن سال گذشته 40.4 درصد گران‌تر شده است.

این در حالی است که گزارش تورم بهمن ماه مرکز آمار نشان می‌دهد که تورم ماهانه کل کشور در این ماه 4.1 درصد و تورم اقلام خوراکی، آشامیدنی و دخانیات 6.7 درصد بوده است. به عبارت دیگر، هزینه تامین کل سبد مصرف خانوار - شامل خوراکی‌ها، غیرخوراکی‌ها و خدمات- در بهمن نسبت به دی 4.1 درصد بالاتر رفته و این افزایش برای تمام اقلام خوراکی 6.7 درصد بوده که با تغییر قیمت سبد معیشتی اکوایران برابر شده است.

این مقایسه نشان می‌دهد که عامل اصلی افزایش تورم در بهمن ماه، گرانی خوراکی‌ها بوده و قیمت سبد خوراکی خانوار شدیدتر از قیمت کل سبد مصرف خانوار گران شده است.