اکوایران، بررسیها نشان میدهد رشد نقدینگی در سال 1403 برابر با 29.1 درصد بوده است. اینها درحالی است که نرخ هدف بانک مرکزی برای این سال 25 درصد بوده است. از دلایل این رخداد میتوان به شوکهای سیاسی - اقتصادی و دو درگیری بین ایران و اسرائیل اشاره کرد.
با توجه به اینکه رشد نقدینگی اصلیترین عامل تورم تلقی میشود ، میتوان گفت روند افزایشی این متغیر به احتمال زیاد در ماههای آتی با تورم همراه خواهد بود.
روند رشد نقدینگی در چهار سال اخیر
بررسیها نشان میدهد رشد نقدینگی که تا مهر 1400 روندی صعودی داشته و به بیشترین میزان خود رسید ، بعد از این تاریخ روندی نزولی را تجربه کرده است. در واقع از مهر 1400 تا فروردین 1403 روند رشد متغیر تورمساز نزولی بوده و در اولین ماه سال گذشته به پایینترین مقدار در حدفاصل فروردین 1398 تا فروردین 1403 رسیده است. یعنی کمترین میزان در تقریبا 5 سال. احتمالا علت کاهش رشد نقدینگی در این بازه زمانی بیشتر به علت تسهیل فروش نفت ایران در دوره بایدن که و همچنین سیاست پولی انقباضی بانک مرکزی مانند سقف ترازنامه بانکی و افزایش نرخ بهره بوده است.
با اینحال روند رشد نقدینگی از فروردین سال گذشته افزایشی شده و در اسفند 1403 به بالاترین میزان از اردیبهشت 1402 رسیده است. در آخرین ماه سال گذشته رشد نقدینگی معادل 29.1 درصد برآورد شده است.
میتوان گفت علت روند صعودی رشد نقدینگی در سال گذشته به دلیل شوکهای مختلف سیاسی بوده است. در واقع این شوکها منجر به ایجاد یک شرایط نامطمئن و ریسکی در اقتصاد شده و به انتظارات تورمی و در نهایت افزایش قیمتها دامن زده است.
افول و صعود رشد نقدینگی قبل و پس از برجام
برجام در حافظه تاریخی ایرانیان با رشد اقتصادی بالا ، تورم تک رقمی و ثبات اقتصادی به یاد آورده میشود. اما چرا بعد از برجام در سالهای 95 و 96 تورم ایران تک رقمی شد ؟
علت در رشد نقدینگی نهفته است. بعد از امضای برجام در اوایل سال 1394 روند رشد نقدینگی نزولی شد. تا جایی که رشد این متغیر در تیرماه سال 1397 معادل 20.1 درصد برآورد شد که پایینترین مقدار در حداقل 10 سال اخیر بوده است. به این معنا که حجم نقدینگی در تیرماه سال 1397 نسبت به مدت مشابه در سال 1396 به میزان 20.1 درصد افزایش یافته است.
البته روند کاهش رشد نقدینگی بعد از خروج آمریکا از برجام دیگر ادامه نیافت. به طوری که از تیرماه سال 1397 روند افزایشی این متغیر آغاز شده و در مهرماه سال 1400 رشد نقدینگی به بالاترین مقدار خود در حداقل 10 سال گذشته رسید. در این زمان رشد نقدینگی برابر با 42.8 درصد محاسبه شده است.
رمز و راز تورم ایران از لنز علم اقتصاد
براساس مبانی علم اقتصاد ، تورم به علت افزایش عرضه پول و نقدینگی اتفاق میافتد. کارشناسان اقتصادی بر این باورند که عامل اصلی رشد نقدینگی و تورم در کشور ، کسری بودجه دولت است. به عبارتی وقتی منبع اصلی تامین بودجه دولت یعنی فروش نفت به علت تحریمها محدود شود ، دولت کسری بودجه خود را معمولا از طریق ایجاد بدهی یا استقراض از شبکه بانکی پوشش میدهد. در این بین استقراض شبکه بانکی دارای پیامدهای تورمی بوده چرا که نظام بانکی کشور برای تامین منابع مورد نیاز خود به بانک مرکزی وابسته است. به بیان سادهتر دولت به صورت غیر مستقیم از بانک مرکزی وام میگیرد.
با این وجود در سالهای اخیر نقش متغیر دیگری در تورم اهمیت پیدا کرده و آن نرخ ارز نام دارد. متغیری که در کشورهای درحال توسعه عاملی محوری در فرایند مربوط به تورم و حتی رشد اقتصادی است.
براین اساس نگاه برخی کارشناسان اقتصادی به این صورت است که در نتیجه اعمال تحریمها ، شوک به اقتصاد وارد شده و افزایش انتظارات تورمی منجر به رشد نقدینگی و در نتیجه نرخ ارز و تورم میشود.
اما در مقابل یافتههای محمدهاشم پسران اقتصاددان برجسته ایرانی حاکی از این امر است که برخلاف نظریات جریان اصلی علم اقتصاد ، در ایران این افزایش نرخ ارز است که منجر به تورم میشود و نه بالعکس. به عبارتی این اقتصاددان در مطالعه خود نقش رشد عرضه پول در تورم و تغییرات نرخ ارز را اندک ارزیابی کرده و در مقابل نرخ ارز را محرک اصلی تورم و رشد تولید دانسته است. البته در این میان باید اشاره کرد که اثر افزایش نرخ ارز در رشد تولید تنها برای یک فصل بوده و بعد از آن اثر منفی بر تولید خواهد داشت.
