شتاب بن سلمان پیش از بازگشت ترامپ؛ پیشنهاد بزرگ روی میز تهران

به گزارش اکوایران، «گوشه ایرانی» جدید در یکی از محبوب‌ترین مکان‌های فضای‌باز ریاض با طاق‌ها و ستون‌های کپی‌شده از تخت جمشید، در حال فروش فرش، زعفران و دیگر محصولات بوده و کسب‌وکار خوبی دارد.

به نوشه بلومبرگ، شاید پایتخت عربستان سعودی مکان غیرمنتظره‌ای برای نمایش جمهوری اسلامی به نظر برسد. سال‌ها رقابت میان این دو قدرت تحولات خاورمیانه را شکل داده است. اما پیش از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، پادشاهی سعودی شدیداً در تلاش بوده تا در حالی به دنبال تقویت روابط با متحد سنتیش، ایالات متحده است، روابط خود با تهران را نیز تقویت کند.

بند‌بازی سعودی

محمد بن سلمان، ولیعهد و حاکم غیررسمی عربستان طی هفته‌های اخیر پیشنهاد افزایش تجارت به مقامات ایرانی داده تا شاید بتواند از تنش‌های تهران با غرب بکاهد و حمایت این کشور از محور مقاومت را کاهش دهد.

این اقدام بر پایه توافق آشتی دو کشور در مارس ۲۰۲۳ که توسط چین میانجی‌گری شد، انجام می‌گیرد؛ چین در تلاش بوده تا این دو کشور روابط نزدیک‌تری داشته باشند و درآمد مورد نیاز ایران را تأمین کند.

با این حال، پیروزی ترامپ می‌تواند پویایی منطقه‌ای را تحت فشار قرار دهد، زیرا احتمال بازگشت به سیاست‌های خاورمیانه‌ای که در دوره اول ریاست‌جمهوریش معرفی شد، وجود دارد. این سیاست‌ها شامل رویکرد فشار حداکثری به ایران بود که به خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای با تهران و اعمال تحریم‌های شدید انجامید.

عربستان سعودی همچنان علاقه‌مند بوده تا از کارهایی که برای رسیدن به یک توافق دفاعی و استراتژیک با آمریکا انجام داده، بهره‌برداری کند؛ توافقی که پس از حمله ۷ اکتبر حماس معلق ماند.

ماه گذشته، مساعد آل عیبان، مشاور امنیت ملی بن سلمان به واشنگتن اعزام شد تا مذاکرات را از سر بگیرد. با این حال، زمان محدود است. هدف این بود که قبل از رفتن جو بایدن از کاخ سفید در ماه ژانویه، تعهدات لازم تأمین شود.

چتر چشم‌انداز ۲۰۳۰ بر ایران

عربستان سعودی به رویکرد دوگانه تقویت روابط با واشنگتن و تهران به عنوان یک نیاز ژئوپلیتیکی نگاه می‌کند، اگرچه ممکن است این امر پادشاهی را در موقعیت دشواری قرار دهد. اولویت اصلی بن سلمان طرحی یک تریلیون دلاری برای تنوع بخشیدن به اقتصاد کشور از نفت است. این برنامه که به نام «چشم‌انداز ۲۰۳۰» شناخته می‌شود، بر صلح و سرمایه‌گذاری خارجی جهت کمک به تأمین مالی پروژه‌های عظیم خود تکیه دارد.

در نشست اواخر اکتبر سرمایه‌گذاری در ریاض، شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان گفت که مأموریت اصلیش حفاظت از چشم‌انداز ۲۰۳۰ و پیشبرد آن است.

مشخص نیست که بن سلمان چه پیشنهاداتی به ایرانی‌ها داده، اما فردی که در مذاکرات ۲۰۳ بین دو دشمن دیرینه نقش داشته، گفت که احتمالاً تجارت در ابتدا بر روی محصولات غذایی و پزشکی متمرکز باشد که با تحریم‌های اروپا و آمریکا علیه تهران مغایرت ندارد.

ممکن است چنین توافق شامل شرکت‌های خصوصی سعودی باشد و معاملات از طریق کشور سومی مانند عراق انجام شود. تجارت ایران و سعودی در حال حاضر بسیار ناچیز بوده و مقامات ایرانی ابراز تمایل کرده‌اند که آن را به ۱ میلیارد دلار در سال برسانند.

آشتی چینی

سال گذشته، عربستان سعودی رویکرد مشابهی را برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای در بحبوحه جنگ غزه اتخاذ کرده بود. پیشنهاد جدید همچنین مشروط به آن است که ایران از حمایت گروه‌های مقاومت خودداری کند. پیش از این اقدام ولیعهد، مقامات ایرانی از این که وعده‌های عربستان سعودی برای تجارت و سرمایه‌گذاری در چهارچوب «توافق پکن» به حقیقت نپیوسته بود، ناراضی بودند. دینا اسفندیاری، مشاور ارشد گروه بین‌المللی بحران در امور خاورمیانه و شمال آفریقا می‌گوید چین که بزرگ‌ترین خریدار نفت هر دو کشور به شمار می‌رود، از ریاض و تهران خواسته تا روابط خود را تقویت کنند. او گفت: «این یک روش ساده و غیرجنجالی برای ریاض بوده تا نشان دهد که به گفتگوی جدید با تهران متعهد است».

کمیته سعودی-چینی-ایرانی که پیگیری توافق را بر عهده دارد، دومین نشست خود در ۱۹ نوامبر را در ریاض برگزار کرد و بر تعهد خود به آن تأکید داشت. در بیانیه‌ای، طرف‌ها نزدیک به ۱۴۰ هزار زائر ایرانی که امسال از اماکن مقدس اسلامی در عربستان سعودی بازدید کرده‌اند را نشانه‌ای از روابط نزدیک‌تر دانستند. آن‌ها همچنین ابتکاراتی مانند غرفه بزرگ «گوشه ایرانی» در ریاض را نیز ستودند.

عنصر فلسطینی

در سطح سیاسی، بن سلمان در اوایل ماه جاری اسرائیل را به ارتکاب «نسل‌کشی» علیه فلسطینیان غزه متهم کرد و آن را به دلیل حمله به ایران مورد انتقاد قرار داد. او همچنین رئیس ستاد ارتش خود را به جمهوری اسلامی فرستاد تا با همتای ایرانی خود ملاقات کند، در حالی که نیروهای مسلح سعودی در مانور دریایی اقیانوس هند شمالی به همراه ایران، روسیه، عمان و سایر کشورها حضور یافت.

لفاظی‌های تند علیه اسرائیل عمدتاً برای آرام‌کردن شهروندان عربستان سعودی و سایر مردم در دنیای عرب و مسلمانان که از شمار بالای تلفات غیرنظامیان در غزه ناراحت بودند، مطرح شد.

حنین غدار، پژوهشگر ارشد در مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاورمیانه قائل بوده که تعامل عربستان سعودی با تهران صرفاً به منظور محافظت از خود و طرح تحول اقتصادیش در برابر هرگونه تشنج میان اسرائیل، ایران و آمریکا تحت ریاست‌جمهوری ترامپ است. او گفت: «نگرانی اصلی عربستان سعودی امنیت داخلیش است».

اگرچه عربستان سعودی از ویرانی‌های ناشی از جنگ‌های اسرائیل در غزه و لبنان ناراحت بوده، اما از تضعیف حماس و حزب‌الله ناراحت نیست.

تضمین‌های آمریکایی

بن سلمان همچنان شدیداً به ایران بی‌اعتماد بوده و این عامل در تصمیم او برای اعزام آل عیبان به واشنگتن نقش داشته است. آل عیبان که توافق ۲۰۲۳ با ایرانی‌ها را در پکن امضا کرده بود، موظف شد تا مشخص کند آیا می‌توان پیش از پایان دوره بایدن، توافقی امضا کرد یا نه. از جمله موضوعات مطرح‌شده، تبدیل عربستان به عنوان یک متحد اصلی غیرعضو ناتو بود.

توافق ایالات متحده-عربستان سعودی که پیش از ۷ اکتبر در دست مذاکره قرار داشت، بر یک پیمان دفاعی الزام‌آور با واشنگتن متمرکز بود که شامل احتمال عادی‌سازی روابط با اسرائیل می‌شد، اما شرط ریاض برای تشکیل فلسطین یکی از موانع این توافق بود. موضع پادشاهی سعودی از زمان آغاز جنگ غزه و ویرانی‌های بعدی در این منطقه سخت‌تر شده است.

اگر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل یا رهبر بعدی این رژیم موضع خود را تغییر دهد، ممکن است موضع ریاض نیز تغییر کند. پارلمان اسرائیل امسال قطعنامه‌ای را به تصویب رساند که مخالف تشکیل کشور فلسطین است. فراس مقداد، مدیر ارشد ارتباطات استراتژیک در مؤسسه خاورمیانه گفت: «اگر نتانیاهو جنگ‌های جاری در غزه و لبنان را پایان دهد و گام‌های معناداری به سمت تشکیل کشور فلسطین بردارد، انتظار دارم شرایط به سمت دیگری تغییر کند».

یکی از نکات مثبت در ایالات متحده احتمالاً تاریخچه بن سلمان با ترامپ و جَرِد کوشنر، داماد او باشد. این امر ممکن است به او کمک کند تا میان ایالات متحده و ایران تعادل برقرار ساخته و اهداف سیاست خارجیش را تحقق بخشد.

در این میان، ولیعهد سعودی برای آینده خود محتاطانه عمل می‌کند. عربستان سعودی وضعیت ناظر را در گروه کشورهای در حال ظهور بریکس را دارد؛ بلوکی که ایران اکنون عضو کامل آن است. برنارد هایکل، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه پرینستون گفت: «او از دیدگاه ملی‌گرایانه «اول سعودی» به جهان می‌نگرد».