هراس بن سلمان از عهدشکنی بی‌بی؛ ریاض و واشنگتن عاقبت تل‌آویورا دور می‌زنند؟

به گزارش اکوایران، دو سال پس از آغاز دوره ریاست‌جمهوری بایدن، مشاوران او مذاکره با رهبران عربستان سعودی برای برقراری روابط دیپلماتیک این کشور با اسرائیل را آغاز کردند. اما با شروع جنگ غزه، این مذاکرات به بن‌بست خورد.

به نوشته نیویورک تایمز، مقامات آمریکایی و سعودی با مطالبه امتیازات بیشتری از اسرائیل، یعنی آتش‌بس در غزه و گام‌های غیرقابل‌ بازگشت به سمت تأسیس کشور فلسطین، تلاش کرده‌اند مذاکرات را احیا کنند. اکنون این مقامات می‌گویند نزدیک به توافق نهایی بر سر عناصر اصلی خواسته‌های عربستان از این توافق هستند: پیمان دفاعی متقابل آمریکا و عربستان سعودی و همکاری واشنگتن در برنامه هسته‌ای غیرنظامی ریاض.

معمای فلسطین

طبق اعلام وزارت خارجه آمریکا، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه این کشور در سفر ماه گذشته خود به ریاض، به صورت خصوصی در مورد این مسائل با محمد بن سلمان، ولی‌عهد عربستان سعودی گفت‌وگو کرد. انتظار می‌رود جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید در سفر آخر هفته خود به عربستان سعودی و اسرائیل، این موضوع را پیگیری کند.

با وجود اهمیت نمادین برقراری روابط با عربستان سعودی برای اسرائیل، هنوز نشانه‌ای از تمایل رهبران اسرائیلی برای پیوستن به این توافق وجود ندارد. این مقاومت همراه با احتمال حمله تمام‌عیار ارتش اسرائیل به جنوبی رفح، توافق بزرگ سه‌جانبه‌ای که بایدن به عنوان اساس راه‌حلی بلندمدت برای مناقشه چنددهه‌ای اسرائیل و فلسطین در نظر دارد را به خطر می‌اندازد.

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل با درخواست‌ها برای ایجاد کشور فلسطین مخالفت ورزیده و ادعا کرده که در صورت تشکیل، این کشور به «پناهگاهی برای تروریست‌ها» تبدیل خواهد شد. طبق نظرسنجی‌ها، اکثر اسرائیلی‌ها نیز با این موضوع مخالف هستند. نتانیاهو هنوز هیچ طرحی برای حکومت بر غزه پساجنگ پیشنهاد نداده و یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل در روز چهارشنبه به دلیل نداشتن چنین برنامه‌ای از او انتقاد کرد.

از زمان سفر بلینکن به عربستان سعودی، مقامات آمریکایی و سعودی با اعلام عمومی نزدیک‌ترشدن به توافقی که به اسرائیل ارائه خواهند کرد، به طور علنی نتانیاهو را به چالش کشیده‌اند. آن‌ها مدعیند نتانیاهو می‌تواند با پذیرفتن این توافق بزرگ، به سمت چرخش قوای منطقه‌ای و همکاری امنیتی احتمالی با عربستان سعودی در جهت مقابله با ایران حرکت کند، و یا آن را رد کرده و چرخه خشونت اسرائیل-فلسطین و انزوای اسرائیل در منطقه را ادامه دهد.

متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت: «ما همچنان برای نهایی‌کردن هر دو بخش دوجانبه چنین توافقی و همچنین مسیر رسیدن به کشور مستقل فلسطین تلاش می‌کنیم».

بخش «دوجانبه» به مذاکرات بین ایالات متحده و عربستان سعودی در مورد توافق آن‌ها اشاره دارد که علاوه بر یک معاهده دفاعی، شامل همکاری در مورد برنامه هسته‌ای غیرنظامی ریاض با غنی‌سازی اورانیوم در عربستان، فروش تسلیحات پیشرفته آمریکایی به پادشاهی و احتمالاً یک توافق تجاری می‌شود.

مقامات آمریکایی تأکید کرده‌اند که برای نهایی‌شدن هرگونه توافقی، اسرائیل باید با تشکیل دولت فلسطین موافقت کند. سالیوان این پیام را در کنفرانس ۴ می فایننشال تایمز در لندن ارائه کرد. او گفت: «چشم‌انداز یکپارچه شامل درک دوجانبه بین ایالات متحده و عربستان سعودی به همراه عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان و همچنین برداشتن گام‌هایی معنادار به نفع مردم فلسطین است». او در ادامه افزود: «همه این‌ها بایستی با هم اتفاق بیافتند».

پلن B و جعبه‌ ابزار جامعه جهانی

این ماه، برخی از تحلیلگران سیاسی سعودی و آمریکایی که به نقل از مقامات سعودی استدلال کرده‌اند که احتمالاً توافقی دوجانبه یا همان «پلن B»، بهترین مسیر باشد؛ زیرا به نظر می‌رسد دستیابی به بخش اسرائیلی-فلسطینی چنین توافقی بسیار دشوار است.

مقامات سعودی چنین پیشنهادی را به طور علنی مطرح نکرده‌اند و همچنان بر توافقی بزرگ‌تر با تعهد اسرائیل به تشکیل کشور فلسطینی تأکید دارند. اما آن‌ها به پیشرفت مذاکرات آمریکا و عربستان نیز اشاره کرده‌اند.

شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی طی جلسه ماه گذشته مجمع جهانی اقتصاد در ریاض گفت: «ما بسیار، بسیار نزدیک هستیم؛ بیشتر کارها انجام گرفته است». او در مورد مسیر رسیدن به کشور فلسطین گفت: «ما چهارچوب کلی آنچه را که فکر می‌کنیم باید اتفاق بیفتد، در اختیار داریم».

او با اشاره به «مکانیسم‌هایی در جعبه‌ابزار جامعه بین‌المللی که می‌تواند بر مقاومت هر طرف، هر مخل، در هر جبهه‌ای غلبه کند»، اظهار داشت که اسرائیل را می‌توان متقاعد کرد.

با این حال، حتی فوری‌ترین خواسته سعودی‌ها از اسرائیل، یعنی آتش‌بس پایدار در غزه، فعلاً دور از دسترس به نظر می‌رسد. اسرائیل از تعهد به آتش‌بس دائمی اجتناب کرده و تلاش‌های میانجیگران عرب برای توافق اسرائیل با آتش‌بس موقت برای آزادی برخی از اسرای اسرائیلی، در هفته گذشته با شکست مواجه شد. در همین حال، اسرائیل حملات خود در رفح که بیش از یک میلیون فلسطینی در آنجا پناه گرفته را تشدید کرده است.

عربستان سعودی، ایالات متحده و کشورهای دیگر به اسرائیل هشدار داده‌اند که تهاجمی گسترده در رفح انجام ندهد. با وجود همه این هشدارها، مقامات سعودی همچنان از هزینه سیاسی عادی‌سازی روابط با اسرائیل در داخل کشور نگران هستند. علی الشهابی، تحلیلگر سعودی نزدیک به حاکمیت می‌گوید: «در حال حاضر، این کار بسیار بعید به نظر می‌رسد».

عجله کار شیطان است!

برخی از مقامات منطقه می‌گویند امارات متحده عربی و بحرین با عادی‌سازی روابط با اسرائیل تحت توافق ابراهیم که دولت ترامپ در سال ۲۰۲۰ به آن کمک کرد، دستاورد کمی داشته‌اند. اسرائیل به وعده‌های خود در مورد احترام به سرزمین فلسطین در کرانه باختری عمل نکرده است.

غیث العماری، پژوهشگر ارشد مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک می‌گوید: «ما دائماً این حرف را از سعودی‌ها می‌شنویم: ببینید وقتی اماراتی‌ها و بحرینی‌ها با تمام قوا پیش رفتند، چه اتفاقی برایشان افتاد!»

مقامات آمریکایی می‌گویند قبل از جنگ، مقامات ایالات متحده و عربستان سعودی قصد داشتند از اسرائیلی‌ها بخواهند امتیازهای اندکی به فلسطینیان بدهند. اما اکنون اوضاع حساس‌تر شده است. بایدن توافقی شامل تشکیل کشور فلسطین را جزء مهمی از پایان‌دادن به جنگ می‌داند. موافقت اسرائیل با چنین کشوری نیز تنها راهی است که می‌تواند به بن سلمان اجازه دهد تا از عربستانی‌هایی که از کشته‌شدن حدود ۳۵۰۰۰ فلسطینی در غزه خشمگین هستند، برای این توافق حمایت گسترده کسب کند.

عدول بایدن

تمایل بایدن برای اعطای پیمان دفاعی مشترک و مزایای دیگر به بن سلمان، تخطی قابل توجهی از وعده‌اش در جریان مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ است که به دلیل نقض حقوق بشر، از جمله کشته‌شدن غیرنظامیان در جنگ یمن و قتل جمال خاشقجی، ستون‌نویس واشنگتن‌پست توسط عوامل سعودی در استانبول، وعده منزوی‌کردن عربستان سعودی را داده بود.

مقامات آمریکایی و سعودی در حال الگوبرداری از پیمان دفاعی جدید بر اساس توافقنامه‌هایی هستند که ایالات متحده با ژاپن و سایر متحدان آسیایی خود دارد. دو طرف در حال تلاش برای تعیین شرایطی هستند که بند دفاع متقابل را فعال کند.

بن سلمان خواستار معاهده‌ای است که با اکثریت قاطع در سنای آمریکا تصویب شود. اما مقامات دولت آمریکا می‌گویند بدون وجود بخشی مربوط به اسرائیل و فلسطین در این توافق، تصویب آن دشوار خواهد بود، چرا که تردید نسبت به عربستان سعودی در میان بسیاری از قانون‌گذاران دموکرات و برخی جمهوری‌خواهان قوی است.

ترس و کینه

برای عربستان سعودی، ایران بزرگ‌ترین رقیب است. مقامات سعودی همچنان از عدم دخالت نظامی دولت ترامپ در زمان حمله پهپادی و موشکی حوثی‌ها به تأسیسات نفتی پادشاهی در سال ۲۰۱۹ خشمگین هستند. حسین ایبیش، پژوهشگر ارشد مؤسسه کشورهای عربی خلیج فارس می‌گوید: «مفهوم اساسی که آن‌ها سعی در ایجادش دارند این است: چه چیزی باعث واکنش نظامی آمریکا در دفاع از عربستان سعودی می‌شود»؟ او افزود: «عربستان سعودی و کشورهای دیگر، از جمله امارات، نمی‌دانند آمریکا چه زمانی وارد عمل خواهد شد».

مقامات آمریکایی می‌گویند همچنین قصد دارند از عربستان سعودی قول بگیرند که همکاری‌های نظامی و فناوری پیشرفته خود با چین را محدود ساخته و پادشاهی همچنان به خرید نفت با دلار به جای یوان چین ادامه دهد. با این حال، برخی تحلیلگران آمریکایی از اصرار مقامات ایالات متحده بر این موضوع به عنوان دلیلی مهم برای توافق با سعودی‌ها ابراز تعجب می‌کنند. چین هیچ علاقه‌ای به نقش‌آفرینی به عنوان ضامن امنیتی در خاورمیانه نداشته و تحلیلگران می‌گویند احتمال کمی وجود دارد که عربستان سعودی دلار را که واحد پول خود به آن وابسته است، به نفع یوان رها کند.

با نزدیک‌شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، دولت بایدن همچنین امیدوار است که عربستان سعودی از افزایش شدید قیمت نفت جلوگیری کند. مقامات آمریکایی و سعودی در سال ۲۰۲۲ بر سر چنین مسئله‌ای با هم درگیر شدند. در آن زمان، سعودی‌ها برخلاف خواسته‌های بایدن عمل کردند.

اولویت شماره یک

برای بن سلمان، تضمین همکاری آمریکا در برنامه هسته‌ای غیرنظامی مهم است. به گفته مقامات، مذاکره‌کنندگان آمریکایی و سعودی در حال بررسی جزئیات چگونگی حفظ نظارت دقیق ایالات متحده بر غنی‌سازی اورانیوم داخلی عربستان هستند.

بن سلمان می‌گوید اگر ایران برنامه هسته‌ای‌ش را ارتقا دهد، عربستان سعودی هم این کار را انجام خواهد داد. برخی از قانون‌گذاران آمریکایی و بسیاری از مقامات اسرائیلی با هرگونه برنامه هسته‌ای عربستان سعودی مخالفند.

کارن یانگ، پژوهشگر ارشد مرکز سیاست انرژی جهانی دانشگاه کلمبیا گفت که برنامه هسته‌ای «اولویت شماره یک» برای بن سلمان است. او در مورد عربستان سعودی تأکید کرد که «این همیشه یک توافق دوجانبه بوده است؛ نه توافقی سه‌جانبه». یانگ با لحنی کنایه‌آمیز گفت: «در این میان، موضوع اسرائیل برای سعودی‌ها حاشیه‌ای است».