شوک اخراج ناگهانی و انتصاب تازه دولت ترامپ؛ «تغییر بالقوه» در قبال تهران در راه است؟

به گزارش اکوایران، واکنش‌ها در ایران به بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید طیفی از خشم و نگرانی تا خوش‌بینی محتاطانه نسبت به احتمال تعامل مستقیم را شامل می‌شود.

مقامات در هشداری آشکار به ترامپ تاکید می‌کنند که جمهوری اسلامی علی‌رغم تحولات اخیر در منطقه تضعیف نشده است. در همین حال، آن‌ها به رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده توصیه می‌کنند تا از تاکتیک‌های تهاجمی اولین دوره ریاست جمهوری خود دست بردارد.

دعوت به رویکرد «واقع‌بینانه»

به نوشته امواج‌مدیا، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب، گفت: «کسانی که در آمریکا و اروپا فکر می‌کنند ایران در ضعیف‌ترین وضعیت خود است، می‌توانند رویاپردازی کنند».

محسن رضایی، سیاستمدار محافظه‌کار کهنه‌کار و فرمانده اسبق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تاکید کرده که ایران «قوی‌تر از همیشه» است و ترامپ «نباید فریب ارزیابی‌های دیگر» را بخورد.

ترامپ در 21 ژانویه اعا کرد که حملات اسرائیل به اعضای کلیدی «محور مقاومت» و حمله هوایی اسرائیل به ایران در اکتبر 2024، جمهوری اسلامی را تضعیف کرده است. جو بایدن، سلف ترامپ، در 15 ژانویه اظهارنظر مشابهی را ارائه کرد.

در حالی که مقامات استدلال می‌کنند که ترامپ نباید ایران را دست کم بگیرد، چهره‌های دیگر از رئیس‌جمهور آمریکا خواسته‌اند رویکردی «واقع‌بینانه» در قبال تهران اتخاذ کند.

محمدجواد ظریف، معاون رئیس جمهور در امور استراتژیک، در 22 ژانویه در مجمع جهانی اقتصاد در داووس گفت که ترامپ ممکن است در دوره دوم ریاست جمهوری خود «عقلانیت» را انتخاب کند. ظریف گفت: «تصمیم ترامپ در سال 2018 برای لغو یکجانبه توافق هسته‌ای ایران تحت تاثیر شخصیت‌های جنگ‌طلب در دولت اولش، مانند جان بولتون، مشاور امنیت ملی و برایان هوک، فرستاده ویژه در امور ایران به او تحمیل شد».

ظریف که رهبری مذاکرات توافق 2015 را بر عهده داشت، از ترامپ خواست تا سیاست «جدی‌تر و واقع‌بینانه‌تر» در قبال ایران اتخاذ کند. در توییت بعدی در 23 ژانویه، او استدلال کرد که «دولت جدید ایالات متحده با خلاص شدن از شر جنگ طلبان گذشته، فرصتی منحصر به فرد برای ایجاد مسیری متفاوت دارد».

شوک اخراج ناگهانی و تغییر بالقوه

پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری نوامبر 2024 آمریکا، ترامپ هوک را مسئول تیم انتقالی وزارت خارجه کرد - اقدامی که مورد استقبال منتقدان جمهوری اسلامی قرار گرفت.

با این حال، ترامپ در 21 ژانویه ناگهان هوک را «اخراج کرد» و گفت که «با دیدگاه ما همسو نیست». مشخص نیست هوک از کدام سمت برکنار شده است. به موازات آن، رئیس جمهور آمریکا به طور آشکار بولتون را به عنوان یک «جنگ افروز» مورد تمسخر قرار داد و به دسترسی‌های امنیتی او خاتمه داد.

در همان روز، پنتاگون مایکل دیمینو، تحلیلگر سابق سیا را به عنوان مسئول سیاست خاورمیانه خود معرفی کرد. دیمینو به طور مشخص در مخالفت با تغییر رژیم مورد حمایت خارجی صحبت کرده و از رویکردی محدودتر نسبت به منطقه حمایت کرده است.

رسانه‌های ایرانی به سرعت این تغییرات پرسنلی را منعکس کرده و برخی گمانه‌زنی کردند که ممکن است در آینده تغییری در سیاست ایالات متحده رخ دهد.

تهران تایمز، روزنامه انگلیسی زبان دولتی در ایران، در 22 ژانویه گمانه‌زنی کرد که اخراج یک «تندرو» مانند هوک و انتصاب شخصیتی «عمل گرا» مانند دیمینو ممکن است نشانه «تغییر بالقوه» در رویکرد ترامپ باشد. خبرگزاری فارس، نزدیک به تندروها هم خاطرنشان کرد که بولتون را فردی «یک بار مصرف» برای ترامپ نامید.

باج‌گیر، نه معامله‌گر!

با این حال، اکثر رسانه‌های محافظه‌کار در ایران از بازگشت ترامپ به قدرت نگران هستند.

روزنامه تندرو کیهان، در 22 ژانویه، ترامپ را «یک باج‌گیر، نه معامله‌گر» توصیف کرد و به کسانی که در تهران از مذاکره با واشنگتن حمایت می‌کنند، انتقاد کرد.

روزنامه محافظه‌کار خراسان در 22 ژانویه در اشاره آشکار به اظهارات ترامپ در مورد تضعیف ایران توسط اسرائیل، استدلال کرد که چنین اظهاراتی «نشان می‌دهد که او «سیاست فشار حداکثری» خود را علیه جمهوری اسلامی ادامه خواهد داد.

با این حال، رسانه‌ها و شخصیت‌های طرفدار اصلاحات در ایران اصرار دارند که تعامل با دولت جدید ایالات متحده تنها راه برای جلوگیری از تحت فشار قرار گرفتن است.

روزنامه دنیای اقتصاد در 22 ژانویه تاکید کرد که همکاری اقتصادی تنها مسیری است که برای تهران و واشنگتن سودمند است.

خبرآنلاین اعتدال گرا هم با اشاره به تمایل ترامپ به انجام معاملات، استدلال کرد که دولت پزشکیان «فرصتی منحصر به فرد» برای مذاکره با ایالات متحده دارد.

روزنامه میانه‌روی اطلاعات به نقل از حسین بهشی‌پور، مفسر سیاسی، نوشت که ایران باید «با ترامپ مذاکره کند و مستقیماً این کار را انجام دهد».

یک رابطه پر تنش

سیاست‌های ترامپ در اولین دوره ریاست‌جمهوری‌اش - که به شدت به اقتصاد ایران آسیب وارد کرد - او را در میان بسیاری در تهران به شدت نامحبوب کرد.

در سال 2018، ترامپ به طور یکجانبه از توافق هسته‌ای ایران یا برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خارج شد و همه تحریم ها را علیه جمهوری اسلامی دوباره اعمال کرد.

ایران در ابتدا یک سال صبر کرد و پس از آن تعهدات خود را که در توافق مصرح شده بود، کاهش داد و برنامه هسته‌ای خود را تسریع بخشید. تهران در حال حاضر در حال انباشت اورانیوم 60 درصد غنی شده است. این در حالی است که برجام سطح غنی‌سازی را به 3.67 درصد و ذخایر محدود کرده است. 

ترامپ در سال 2020 مجوز ترور سردار سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در عراق را صادر کرد. در پاسخ، ایران به پایگاه نیروهای آمریکایی در عراق موشک شلیک کرد و قول داده که شخصیت‌های سیاسی و نظامی آمریکا را که مسئول این قتل می‌داند هدف قرار دهد. با این حال، تهران تلاش برای ترور ترامپ را رد کرده است.

علی‌رغم خروج از برجام، ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری خود به دنبال توافق هسته‌ای جدید با ایران بود. همین احساس پیش از انتخابات ریاست جمهوری نوامبر 2024 ایالات متحده آشکارا بیان شد. نکته قابل توجه این که ترامپ عدم تمایلی خود را به تغییر رژیم در ایران بارها اعلام کرده است.

پس از مذاکرات غیرمستقیم بی‌ثمر با دولت جو بایدن برای احیای برجام، دولت پزشکیان - که به دنبال تعامل با غرب برای لغو تحریم‌ها است - ممکن است با فرصتی برای تعامل مستقیم با آمریکا مواجه شود.

آماده برای مذاکره

 با تشکیل تیم‌های امنیت ملی و سیاست خارجی ترامپ، ایده روشن‌تری از رویکرد ترامپ در قبال ایران و منطقه گسترده‌تر ظاهر خواهد شد. با این حال، به نظر می‌رسد که تهران در حال آماده شدن برای مذاکره با واشنگتن است.

برنامه هسته ای ایران از زمانی که ترامپ در سال 2018 از توافق 2015 خارج شد، به طور قابل توجهی گسترش یافته است. علاوه بر این، مفاد برجام که به کشورهای اروپایی  اجازه می‌دهد تا تحریم های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را برگردانند، اواخر سال جاری منقضی می‌شود. این بدان معناست که تهران و واشنگتن احتمالا زمان کمی برای رسیدن به یک نتیجه کم‌تنش در مورد بحران هسته ای 23 ساله ایران دارند.

در میان تحولات در لبنان و سوریه، ایران توافق آتش‌بس اخیر بین جنبش حماس فلسطین و اسرائیل را به عنوان یک پیروزی توصیف کرده است. اگر توقف در جنگ منجر به توقف دائمی خصومت‌ها شود، می‌تواند مسیری را برای جمهوری اسلامی برای تعامل با ترامپ فراهم کند.