چراغ سبز آنکارا به بلوای شام؛ اردوغان در باتلاق سوریه گیر می‌کند؟

به گزارش اکوایران، پس از اینکه نیروهای مخالف اسد طی حمله‌ای غافلگیرانه، دومین شهر بزرگ سوریه، حلب، را گرفتند، تصاویری منتشر شد که نشان می‌داد کسی پرچم ترکیه را روی دیوار کلیسایی قرون وسطایی می‌گذارد. به نظر می‌رسید که حرکتی فردی باشد اما این تصویر را رسانه‌های طرفدار حکومت ترکیه نمادی از وزن آنکارا در جنگ داخلی همسایه دانستند.

چراغ سبز آنکارا

به نوشته فایننشال‌تایمز، روز جمعه، بار دیگر این درگیری ۱۳ ساله شعله‌ور شد، زمانی که شورشیان به رهبری گروه اسلام‌گرای هیئت تحریر شام با مقاومت کمی وارد حلب شدند. سپس جناح‌های تحت حمایت ترکیه که با هیئت تحریر شام هماهنگ هستند، روز یک‌شنبه حمله‌ای را به شهر استراتژیک تل رفعت در شمال آغاز کردند که تحت کنترل نیروهای کرد سوری است.

پیشروی شورشیان در این کشور عربی ویران شده، بار دیگر نقش ترکیه را زیر ذره‌بین برده است، چرا که تا سال‌ها حامی اصلی شورشیانی بود که در سال 2011 علیه رئیس‌جمهور بشار اسد قیام کردند.

برخلاف دیگر جناح‌های شورشی، هیئت تحریر شام تحت حمایت مستقیم ترکیه نیست. اما تحلیلگران می‌گویند که بعید است این حمله بدون رضایت ضمنی آنکارا انجام شده باشد و می‌تواند باعث تقویت تأثیر رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان در مذاکره با اسد و متحدانش، روسیه و ایران، شود.

گونل تول، مدیر انستیتو خاورمیانه در واشنگتن و نویسندۀ کتابی دربارۀ نقش ترکیه در جنگ سوریه، گفت «بدون چراغ سبز ترکیه، این عملیات ممکن نبود». او گفت: «ترکیه فرصتی یافت تا وضعیت را در میدان تغییر دهد، دست اسد را تضعیف کند و به رئیس‌جمهور دولت بعدی ایالات متحده نشان دهد که می‌تواند نفوذ ایران را به شکل کارآمدی کم کند.»

انگیزه‌ اصلی اردوغان در شام

نه اردوغان و نه دیگر مسئولان نقش ترکیه را تأیید نکرده‌اند و وزیر امور خارجه، هاکان فیدان در روز دوشنبه به خبرنگاران گفت «توصیف وقایع سوریه به عنوان مداخلۀ خارجی اشتباه خواهد بود.»

اما این حمله فرصتی را در اختیار ترکیه گذاشته است تا جناح‌های متحدش را علیه نیروهای کردی بسیج کند که آنها را دنبالۀ حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) می‌داند، گروه تجزیه طلبی که دهه‌هاست با دولت ترکیه در جنگ است. جلوگیری از تجمع شبه‌نظامیان کرد روی مرز ترکیه از انگیزه‌های اصلی اردوغان برای دخالت سال‌های اخیر ترکیه در سوریه بوده است.

پیش از حملۀ شورشیان، آنکارا از آشفتگی عمیقش از عدم مذاکرۀ اسد با مخالفانش را بیان کرده بود. پس از حمایت اردوغان از شورشیان در سال 2011، دمشق پیشنهادهای گهگاهی اردوغان برای بهبود روابط سوریه و ترکیه را رد کرده است.

ترکیه نهایتاً محافظ إدلب، استان شمال غربی سوریه، پایگاه هیئت تحریر شام، است. این کشور هزاران نظامی ترک را به بخش‌هایی از شمال غرب و شمال سوریه که تحت کنترل ترکیه‌اند اعزام کرده و در آنجا جناح‌های شورشی را مسلح کرده و آموزش داده است که به ارتش ملی سوریه معروفند.

به گفتۀ تحلیلگران، در حالی که ترکیه هیئت تحریر شام را گروهی تروریستی می‌خواند، نقشی مهم در بقای شورشیان تحت محاصره دارد. هیئت تحریر شام و ارتش ملی سوریه که پیش‌تر با هم درگیر بودند در این حملۀ اخیر با هم همکاری داشتند.

گروکشی با واشنگتن

یکی دیگر از اهداف ترکیه تحت فشار گذاشتن ایالات متحده برای پایان دادنش به حمایت از نیروهای دموکراتیک سوریه در شمال شرقی سوریه به رهبری کردهاست -که همیشه عامل تنش میان متحدان ناتو بوده است. ایالات متحده از نیروهای دموکراتیک سوریه به عنوان همکاری سوری اصلی‌اش در نبرد علیه داعش استفاده کرد و حدود 900 نظامی در سوریه دارد.

رئیس‌جمهور منتخب، دونالد ترامپ، در دورۀ اولش با خواسته‌های اردوغان همدل بود اما دولت تازه‌اش احتمالاً عقب‌نشینی نظامیان ایالات متحده از سوریه را کوتاه آمدن در برابر ایران تعبیر کنند.

اردوغان خواهان همکاری پیچیده‌ای در سوریه با رئیس‌جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، بوده است، علی‌رغم اینکه این دو از طرفین متضادی در این جنگ حمایت می‌کنند. در مارس 2020، ترکیه و روسیه به توافق آتش‌بسی در إدلب رسیدند که ظاهری از ثبات را به این منطقه آورد و نقش مهمی در وقایع بعدی داشت.

هانا نوت، مدیر اوراسیا در مرکز جیمز مارتین برای مطالعات عدم گسترش سلاح‌ها گفت «ما این تصویر را از ترک‌ها داشتیم که معمولاً دربارۀ منافع روسیه محتاط هستند. فکر نمی‌کنم پوتین خیلی از این مسئله خوشش بیاید ... اما شاید هیچ کدامشان فکر نمی‌کنند که این {حمله} به جای خاصی برسد».

موازنه با مسکو

آنکارا که به فکر فعالیت متعادل‌کننده‌اش با مسکو بود، تمایلی نداشته است مستقیماً در نبرد اخیر مداخله کند. جان آجون، پژوهشگر سیاست خارجی در اندیشکدۀ ستا در آنکارا، گفت ترکیه حتی مخالفان را از واکنش سریع‌تر به حملات نیروهای دولتی سوریه و هواپیماهای روسیه در إدلب منع کرد.

اما در هفته‌های اخیر، اردوغان تهدید حملۀ نظامی مستقیم ترکیه علیه نیروهای دموکراتیک سوریه را از نو مطرح کرده است. او در روز شنبه گفت «ارادۀ ما برای رسیدگی به تروریسم در منشأش از هر زمان دیگری قوی‌تر است. برای برداشتن قدم‌های جدید تردید نخواهیم کرد.»

الهام احمد از شورای دموکراتیک سوریه که در بریتانیا مستقر است و شاخۀ سیاسی نیروهای دموکراتیک سوریه است در بیانیه‌ای گفت که پس از حمله، اجتماعات کرد و دیگر گروه‌های اقلیت «با وضعیت روز به روز خطرناک‌تری در شمال سوریه مواجه» بوده‌اند.

گیر افتادن در باتلاق؟

اردوغان وعده داده است که سه میلیون و دویست هزار سوری پناهنده در ترکیه را که مسئلۀ سیاسی بزرگی است و ظاهراً باعث از دست رفتن آراء حزب عدالت و توسعه‌اش در انتخابات محلی سال جاری شد، به کشورشان برگرداند.

روز یک‌شنبه، معاون اردوغان، جودت ییلماز، به اعضای حزب حاکم گفت که حالا ترکیه انتظار عزم سیاسی را دارد که پناهندگان را روانۀ خانه‌شان کند.

اما یک دیپلمات سابق ترکیه که به شرط فاش نشدن نامش مصاحبه کرد هشدار داد که شاید ترکیه با بحران پناهندگان تازه‌ای مواجه شود. به گفتۀ یکی از مسئولان سازمان ملل متحد در روز یک شنبه، در درگیری‌های اخیر، نزدیک به 50،000 نفر بی‌خانمان شده‌اند.

این دیپلمات گفت «ایجاد روایتی قهرمانانه که در آن ترکیه یا نیروهای نیابتی‌اش می‌توانند حلب را کنترل کنند قصد دارد احساسات ملی‌گرایانه را برانگیزد اما ما در گل و لای غرق می‌شویم» و افزود ترکیه با خطر بدتر شدن روابطش با غرب و روسیه مواجه است.

فیدان گفت ترکیه خواهان افزودن به تنش‌ها و بی‌خانمان شدن افراد بیشتری نیست و یک بار دیگر از ایران و روسیه خواست خواهان گفت‌وگو بین دمشق و مخالفان شوند.

در روز دوشنبه، فیدان گفت «دمشق باید با مردم خودش و مخالفان مشروعش سازش کند. ترکیه آماده است هر کمکی را که از دستش برمی‌آید ارائه دهد.» اما این دیپلمات گفت حالا دیگر شاید زمان مذاکره از دست رفته باشد: «این یک خیال سیاسی است. ما حتی نمی‌دانیم در حالی که به نظر می‌رسد اسد حتی ارتشی هم ندارد، آیا هنوز قدرت سیاسی برآورده کردن انتظارات ترکیه را دارد یا خیر.»