به گزارش اکوایران، در حالی که سومین سال حمله به اوکراین نزدیک می‌شود و در بحبوحه خستگی ناشی از فرسایش جنگ، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور این کشور بی‌وقفه برای تضمین حمایت دیپلماتیک و نظامی متحدین خود تلاش می‌کند. نفوذ روسیه در اروپا با استفاده از عدم اطمینان نخبگان اروپایی هنوز مشهود است. سال انتخاباتی ۲۰۲۴ می‌تواند نقشه ژئوپلیتیکی اروپا و جریان حمایت‌های از کیف را تغییر دهد؛ درست مانند اتفاقی که پس از انتخابات ۲۰۲۳ در اسلواکی افتاد.

به نوشته فارن پالیسی، چین در حال مشاهده و ارزیابی این تحولات، ساخت چهره‌ای صلح‌جو از خود و بهره‌مندی از هرج‌ومرج در بازارهای بین‌المللی، خرید گاز و نفت ارزان و کمک به اقتصاد مسکو است. ایالات متحده و اتحادیه اروپا چین را برای نقش‌آفرینی مثبت تحت فشار قرار داده‌اند. در هر حال، باید پرسید که چرا موضع چین اهمیت داشته و آیا به ضرر اوکراین تمام خواهد شد؟

در سال ۲۰۲۳، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین دستش را به سمت اوکراین دراز کرد و حتی در ۲۶ آوریل، زلنسکی به گفتگو نشست و دیپلماتی به نام لی هوی را به عنوان نماینده خود در اوکراین، روسیه و اروپا منصوب کرد. با این حال، تغییری رسمی در لفاظی‌های چین مشاهده نشده و پکن همچنان ناتو و ایالات متحده را به «تأمین تسلیحاتی و جنگ‌افروزی نیابتی» متهم می‌کند. لی در دومین نشست صلح اوکراین در جده شرکت کرد، اما از حضور در سومین نشست صلح در مالت امتناع ورزید و از آن زمان تاکنون، رسماً خبری از او نیست.

علی‌رغم تلاش‌های اوکراین و غرب، روسیه و چین در سال ۲۰۲۳ به هم نزدیک‌تر شدند. در حالی که چین به ولادیمیر پوتین کمک کرده تا از انزوای سیاسی و اقتصادی خارج شود، اولین سفر خارجی شی پس از آغاز جنگ، به مسکو بود. در اکتبر سال گذشته، پوتین در اجلاس سران ابتکار «کمربند و جاده» در پکن شرکت کرد و مورد استقبال مقامات رده‌بالای چین قرار گرفت.

اهرم بر روسیه

اما اوکراین معتقد است که این دوستی محدودیت‌هایی نیز دارد؛ زیرا چین هنوز کمک تسلیحاتی کُشنده‌ای به روسیه ارسال نکرده است. با این حال، در سخنان مقامات پکن نشانه‌ای از حمایت از اوکراین دیده نمی‌شود. در سال ۲۰۲۳، مقامات و متفکرین چینی نسبت به سال ۲۰۲۲، حضور پررنگ‌تری در عرصه عمومی داشتند. با این حال، هیچ یک از آن‌ها هنوز جرئت ندارد که حمله روسیه به اوکراین را جنگ بنامند.

دانشگاهیان و اندیشمندان مشهور چینی مقالات و نوشته‌های متعددی در مورد «بحران اوکراین» منتشر کرده و مدعی شده‌اند که جنگ روسیه و اوکراین کشورها را واداشته تا در نظام بین‌الملل یک طرف را انتخاب کرده، اتحاد آمریکا و ژاپن را تقویت می‌کند، خطر جنگ هسته‌ای میان روسیه و ایالات متحده را افزایش می‌دهد و به نزاع غرب و روسیه دامن می‌زند. آن‌ها روسیه را متجاوز نمی‌نامند و در موضوع «بحران اوکراین»، به چین اشاره‌ای نمی‌کنند؛ مگر اینکه در مورد نقش صلح‌جویانه چین باشد.

ابتکار جهانی امنیت (جی‌اس‌آی) که تنها چند ماه پس از آغاز حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین توسط شی اعلام شد، «احترام و حفاظت از امنیت کشورها را ترویج کرده و بر حاکمیت و تمامیت ارضی همه کشورها تأکید می‌کند». از دید اوکراین، این ابتکار به این معنی است که به عنوان رهبری جهانی، چین باید نقش بزرگ‌تری ایفا کند؛ اما تاکنون، هیچ تأثیری نداشته است.

ژائو مینگهائو، محقق چینی دیگری نیز قبول دارد که نفوذ این کشور بر بحران اوکراین محدودیت‌هایی دارد. پکن می‌خواهد نظمی بین‌المللی ایجاد کرده حافظ منافع امنیتی، رفاهی و حاکمیتی خود باشد. جی‌اس‌آی واکنشی به اتحادهای غربی مانند گفتگوی چهارجانبه امنیتی و AUKUS  به شمار می‌رود و فضایی را ایجاد کرده که روسیه بتواند وزنی استراتژیک به طرف چین بیافزاید. به همین دلیل است که پکن به روسیه نیاز دارد و از نگرانی امنیتی مسکو در مورد گسترش ناتو حمایت می‌کند و بر موقعیت رهبری روسیه در سیستم بین‌المللی و همچنین در سطح منطقه‌ای تأکید دارد.

خلف وعده

روابط چین و روسیه بیشتر به رابطه شخصی شی و پوتین مربوط می‌شود. به نظر می‌رسد چین تنها کشوری است که توانایی تحت فشار قرار دادن روسیه برای توقف حمله به اوکراین را دارد و جی‌اس‌آی نیز می‌تواند به عنوان ابزاری برای دستیابی به یک نتیجه‌ای عملی مؤثر باشد. در دهمین مجمع شیانگشان پکن در اکتبر ۲۰۲۳، چین اعلام کرد که متعهد به تنش‌زدایی بوده و به طور مداوم، برای صلح در اوکراین تلاش خواهد کرد. این حرف‌ها قشنگ است، اما راه‌حل محسوب نمی‌شود.

چین به طور فعال مذاکرات صلح بین اوکراین و روسیه را به عنوان تنها راه پایان‌دادن به جنگ ترویج کرده و خود را میانجی گفتگوها قلمداد می‌کند. ژو بو، تحلیلگر چینی استدلال کرد که این لحظه زمانی فرا خواهد رسید که کیف و مسکو قادر به ادامه نبرد نباشند. در حالی که پکن هنوز سناریوی دقیقی برای مذاکرات صلح اوکراین و روسیه ارائه نداده، اما به دنبال گفتگوهایی است که دو طرف را راضی نگه دارد. از آنجایی که جنگ بر اقتصاد چین تأثیر گذاشته، یکی از دلایل اشتیاق شی به میانجیگری، «تضمین ثبات زنجیره‌های صنعتی و تأمین جهانی» است.

راهی وجود دارد که می‌تواند نقش‌آفرینی مؤثر پکن را ممکن سازد. در سال ۱۹۹۴، چین و اوکراین اعلامیه مشترکی امضا کردند که به موجب آن، عدم استفاده از تسلیحات هسته‌ای در قبال اوکراین و عدم مشارکت در هرگونه اقدام نظامی با شخص ثالث که ناقض حاکمیت طرف مقابل است را تضمین می‌کرد. با این حال، امروزه چین هرگز به این بیانیه اشاره‌ای نمی‌کند و در عوض، از «احترام و حفاظت از حاکمیت و تمامیت ارضی همه کشورها» سخن می‌گوید.

درست همانطور که در بیانیه ۱۹۹۴ و بیانیه مشترک سال ۲۰۲۱ در مورد «ایجاد و توسعه مشارکت استراتژیک» توضیح داده شد، چین می‌تواند بخشی از چتر هسته‌ای اوکراین باشد. در عوض، پکن موضعی مبهم اتخاذ کرده و در حالی که ناتو و آمریکا را به آتش‌افروزی متهم می‌کند، تعهدات خود را فراموش کرده است.

جنگ غذایی و فرصت‌طلبی چین

موضوع دیگری که پکن می‌توانست در آن نقش‌آفرینی کند، اما این کار را نکرده، امنیت غذایی جهانی است. بر اساس گزارش بانک جهانی، کل خسارات و آسیب‌های جنگ بر کشاورزی اوکراین به بیش از ۴۰ میلیارد دلار افزایش یافته است. چین با دریافت ۸ میلیون تن کالا از جمله ذرت، کنجاله آفتاب‌گردان، روغن آفتاب‌گردان و جو، بزرگترین ذی‌نفع طرح غلات دریای سیاه بود. پوتین شخصاً در نشست آگوست ۲۰۲۳ بلوک بریکس، شرکت نکرد، اما به او فرصتی داده شد تا به صورت مجازی به آن بپیوندد. او برای سران کشورهای بریکس تضمین کرد که غلات روسیه برای کل جهان کافی بوده و افزود که کریدور غلات دریای سیاه اوکراین ضرورت چندانی ندارد.

پکن حرف پوتین را پذیرفت و قراردادی نزدیک به ۲۶ میلیون دلار با روسیه امضا کرد که شامل غلات، حبوبات و دانه‌های روغنی طی ۱۲ سال آینده می‌شد. این امر اوکراین را ناامید کرد که امیدوار بود پکن بتواند روسیه را به ادامه طرح غلات دریای سیاه مجاب کند. پکن همیشه خود را بازیگری مسئول در سطح جهانی توصیف می‌کند. چین به عنوان شریک تجاری کلیدی اوکراین می‌توانست با عضویت در مرکز هماهنگی مشترک ابتکار غلات دریای سیاه، به کیف کمک کند تا مواد غذایی را به بازار جهانی عرضه کند.

تابستان امسال، تاراس کاچکا، معاون وزیر توسعه اقتصادی اوکراین که به عنوان نماینده تجاری این کشور فعالیت می‌کند، اولین مقام ارشد اوکراینی بود که از زمان آغاز حمله به پکن سفر کرد و تجارت اوکراین را ارتقا داد و تلاش کرد چین را متقاعد سازد که از آن دفاع کند. علی‌رغم اینکه پکن در متن ۱۲ ماده‌ای خود درباره «حل‌وفصل سیاسی بحران اوکراین» به اهمیت تسهیل صادرات غلات از اوکراین اشاره کرد، اما در صادرات غلات اوکراین فرجی حاصل نشد.

ابتکار غلات دریای سیاه در نهایت خاتمه یافت و چین تاکنون جایگزین‌هایی پیدا کرده است. اما فقدان غلات اوکراینی تأثیر قابل توجهی بر امنیت غذایی جهانی از جمله در چین خواهد گذاشت.

چین بیشتر ترجیح می‌دهد مراقب اوکراین باشد تا اینکه اقدامی در مورد آن انجام دهد و از سؤالات حساس فاصله بگیرد. زلنسکی و دیپلمات‌های اوکراینی نسبت به پکن صبور هستند، اما نقش چین مبهم‌تر از همیشه به نظر می‌رسد.